بیماری زونا ( به معنی کمربند و به دلیل نحوه گرفتاری بیماری)، یک بیماری ویروسی و موضعی جلدی است، که با درد انتشار یابنده یکطرفه همراه با ضایعات پوستی محدود به یک درماتوم(ناحیه ای از پوست که توسط یک عصب،عصب دهی می شود)، تظاهر می یابد.
این بیماری هر دو جنس را به یک اندازه مبتلا می سازد و در اطفال ناشایع است. میزان شیوع و شدت بیماری با افزایش سن بیش تر می شود.
به طور کلی زونا بیماری مسری محسوب نمی شود اما ممکن است در تماس با افراد مستعد،موجب بروز آبله مرغان گردد.
زونا به علت ویروس واریسلا زو ستر بروز می نماید.
عفونت آبله مرغان، بیماری ویروسی اولیه بوده و بعد از بهبودی، ویروس در انتهای اعصاب حسی باقی می ماند و بدنبال فعال شدن مجدد ویروس های خاموش، بیماری زونا بروز می کند.
عوامل فعال کننده عبارتند از: سن بالا، مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی و کورتونها، خستگی، اختلالات روانی، رادیوتراپی، درمان یا مسمومیت با فلزات سنگین. باید دانست در غالب موارد عوامل بروز دهنده چندان مشخص نیستند.
تظاهرات بالینی: در اغلب موارد، پیش درآمد یا اولین نشانه زونا، احساس گزگز و درد در درماتوم درگیر می باشد که معمولا چند روز قبل از بروز ضایعات پوستی تظاهر می کند.
علایم عمومی شامل سردرد، خستگی و تب که معمولا در مدت 3-1 روز قبل از ضایعات پوستی وجود دارد. همچنین ممکن است گرفتاری غدد لنفاوی منطقه ای بخصوص در اطفال بروز کند.
ضایعات پوستی زونا بصورت پلاک های قرمز و متورمی است که در اندازه های مختلف ظاهر می شود. روی پلاک ها نیز پاپول های (برجستگی قابل لمس) قرمز رنگی وجود دارد که به سرعت به سمت ایجاد وزیکول (ضایعات آبدار) و نهایتا تاول (ضایعات چرکی) پیش می روند.
بعد از 7 تا 10 روز ضایعات پوستی خشک شده و دلمه می بندند و دلمه ها بمدت 2 تا 3 هفته باقی می مانند. درگیری پوست در افراد مسن شدید تر بوده و مدت طولانی تری ادامه می یابد.
شایع ترین مناطق درگیر در زونا شامل قفسه سینه در 53 درصد موارد، گردن در 20 درصد، عصب چشمی در 15 درصد و ناحیه کمری دنبالچه ای در 11 درصد موارد می باشد ولی میزان شیوع در عصب چشمی با افزایش سن بیش تر می شود.
مهم ترین عارضه یا مشکل شایع و ناراحت کننده بعد از ابتلا به زونا، نورالژی بعد از زونا می باشد که با بروز دردهای متناوب یا دایم به مدت یک ماه یا بیشتر پس از شروع زونا تظاهر می کند. معمولا بعد از 3 ماه درد بهبود می یابد اما گاها این درد برای مدت طولانی باقی می ماند.
درد به 3 فرم خودنمایی می کند:
1) درد عمیق یا سوزشی، خودبخود و مداوم
2) درد سوراخ کننده و فرو رونده، تیر کشنده به صورت خودبخودی و متناوب
3) درد برنده و قطع کننده که توسط تحریک های بی آزار و ساده عادی از قبیل لمس ملایم یا تماس با سرما بروز می نماید و غالبا در زمان های دیگر جز زمان تحریک، مشکلی ندارند.
زونا در طول حاملگی: به نظر می رسد که زونا در هنگام حاملگی ( در اوایل و اواخر) هیچ اثر زیان آوری بر روی مادر و جنین نداشته باشد.
پیشگیری و کنترل: از آنجا که بیماری در اثر فعال شدن ویروس خاموش ایجاد می شود، اعمال پبش گیری نقش زیاد مهمی برعهده ندارد و باید سعی کرد از فعال شدن ویروس خفته در بدن جلوگیری شود ، بخصوص در افراد مستعد.
درمان: درمان در افراد جوان به صورت علامتی است.
در مرحله حاد، می توان از کمپرس مرطوب خنک یا محلول کالامین یا پماد اکسید زنک استفاده نمود. از مصرف پماد یا محلول های کورتونی باید خودداری کرد.
بعد از برطرف شدن مرحله حاد می توان از پماد یا روغن زیتون برای برداشتن دلمه ها استفاده کرد.
به طور کلی هدف از درمان بیماران دچار زونا عبارت است از:
1) محدود کردن وسعت، شدت و مدت بیماری
2) جلوگیری از ایجاد بیماری در نواحی دیگر
3) جلوگیری از ایجاد نورالژی
تجویز داروهای ضد ویروسی خوراکی و تزریقی به میزان قابل ملاحظه ای، درد حاد و التهاب و تشکیل وزیکول و دفع ویروس را کاهش می دهد اما در پیش گیری از ایجاد نورالژی (باقی ماندن درد و سوزش بعد از بهبود ضایعات پوستی) موثر نیست.
چنانچه درمان در مدت 48 ساعت اول شروع عفونت آغاز شود، بیش ترین اثردهی را خواهد داشت.
دکتر مهدیه گلستانی
منبع: درسنامه جامع پوست ایران