ويروس ابولا از خانواده‌ي فيلو ويروس‌ها است كه شامل 4 زيرگروه است: زاير، سودان، كوتدايواير و رستون. سه زيرگروه در جمهوري دمكراتيك كنگو (زاير سابق)، سودان و كوتدايواير سبب ايجاد بيماري در انسان شده‌اند. تب خونريزي دهنده ابولا (EHF) يك بيماري خونريزي‌دهنده‌ي تب‌دار است كه در 50 تا 90 درصد از همه‌ي موارد بيماري باليني به مرگ منجر مي‌شود. عفونت انساني با زيرگروه رستون ويروس ابولا كه در وسترن‌پسيفيك كشف شده است تنها بيماري بدون علامت ايجاد مي‌كند يعني كساني كه به بيماري مبتلا مي‌شوند بيماري باليني را تجربه نمي‌كنند. به نظر مي‌رسد مخزن طبيعي ويروس ابولا، جنگل‌هاي باراني قاره آفريقا در محوطه‌ي وسترن‌پسيفيك باشد.

 

انتقال و سرايت:

* ويروس ابولا به وسيله‌ي تماس مستقيم با خون، ترشحات، اعضا يا ديگر مايعات بدن فرد عفوني منتقل مي‌شود.

* در تشريفات تدفين، تماس مستقيم عزاداران با بدن فرد متوفي، نقش مهمي در انتقال ابولا ايفا مي‌كند.

* اسنادي از موارد عفونت انساني با ويروس ابولا در اثر لمس گوريل‌ها، شامپانزه‌ها و بزهاي كوهي عفوني، زنده يا مرده در كوتدايواير، جمهوري كنگو و گابون وجود دارد. انتقال ابولا از نژاد رستون نيز به دنبال تماس با ميمون‌هاي سينومولگوس گزارش شده است.

* كاركنان بهداشتي مراقبتي مكرراً هنگام كار با بيماران ابولا به عفونت مبتلا شده‌اند كه به واسطه‌ي تماس نزديك بدون رعايت صحيح احتياط‌هاي كنترل عفونت و استفاده كافي از روش‌هاي پرستاري سد كننده ايجاد شده‌اند.

 

دوره‌ي نهفته: 2 تا 21 روز

 

نشانه‌ها:

ابولا اغلب با شروع ناگهاني تب، ضعف شديد، درد عضلاني، سردرد و گلودرد مشخص مي‌شود. اين حالت در بيش‌تر موارد با استفراغ، اسهال، راش، نقص در عملكرد كليه و كبد، و در برخي موارد خونريزي داخلي و خارجي دنبال مي‌شود. يافته‌هاي آزمايشگاهي، كاهش تعداد گلبول‌هاي سفيد خون و پلاكت‌ها و نيز افزايش آنزيم‌هاي كبدي را نشان مي‌دهد.

تشخيص:

تست‌هاي اختصاصي آزمايشگاهي روي نمونه‌هاي خون، آنتي‌ژن‌هاي خاص و / يا ژن‌هاي ويروس را شناسايي مي‌كنند.

در كشت سلولي، آنتي‌بادي ويروس را مي‌توان شناسايي كرد و ويروس را مي‌توان جدا كرد. آزمايش روي نمونه‌ها با خطر حياتي بسيار زيادي همراه است و تنها در شرايط حداكثر حفاظت بيولوژيكي انجام مي‌شوند. پيشرفت‌هاي جديد در روش‌هاي تشخيصي شامل روش‌هاي غيرتهاجمي تشخيص (تست نمونه‌هاي ادرار و بزاق دهان) و تست نمونه‌هاي غير فعال است كه تشخيص آزمايشگاهي سريع را براي حمايت درماني در هنگام كنترل شيوع فراهم مي‌كند.

 

درمان و واكسيناسيون:

* موارد شديد به مراقبت‌هاي حمايتي شديد نياز دارند، به طوري كه بيماران به طور مداوم دهيدره مي‌شوند و به مايع درماني دهاني يا وريدي با محلول‌هاي داراي الكتروليت‌ها نياز دارند.

* هنوز هيچ درمان يا واكسن اختصاصي براي تب خونريزي دهنده ابولا در دسترس نيست. چندين واكسن آزمايش شده‌اند اما سال‌ها طول مي‌كشد تا در دسترس قرار گيرد. يك درمان دارويي جديد در مطالعات آزمايشگاهي اميدهايي ايجاد كرده بود و در خال ارزيابي بيش‌تر است. با اين وجود اين نيز چندين سال طول مي‌كشد.

* مطالعات آزمايشگاهي شامل استفاده از سرم‌ هايپرايميون حيوانات، محافظتي در برابر اين بيماري نشان نداده است.

 

آلودگي:

* موارد مشكوك بايد از ديگر بيماران جدا شوند و تكنيك‌هاي به شدت محافظتي پرستاري به كار رود.

* رديابي تماس و پيگيري مردمي كه از طريق تماس نزديك با ديگر موارد، در معرض ابولا قرار گرفته‌اند ضروري است.

* همه‌ي پرسنل بيمارستان بايد از طبيعت بيماري و ريشه‌هاي انتقال آن آگاه باشند. در مراقبت از روش‌هاي تهاجمي مانند قرار دادن خط وريدي و سر و كار داشتن با خون، ترشحات، كاتترها و وسايل ساكشن تحت شرايط سخت و دقيق محافظتي پرستاري، تأكيد مي‌شود. پرسنل بيمارستان بايد گان، دستكش، ماسك و عينك انفرادي داشته باشند. تجهيزات محافظتي غيرقابل دور انداختن (چند بار مصرف) نبايد دوباره استفاده شوند مگر آن‌كه به طور صحيح و كامل ضدعفوني شوند.

* عفونت مي‌تواند از طريق تماس با لباس يا كتان‌هاي رختخواب آلوده از يك فرد مبتلا به ابولا منتشر شود. بنابراين پيش از به كار بردن اين اشيا ضدعفوني لازم است.

* جوامع تأثيرگرفته از ابولا بايد تلاش كنند تا از آگاهي خوب جمعيت هم درباره طبيعت بيماري و هم درباره روش‌هاي لازم در مورد شيوع آلودگي شامل تدفين مرده‌ها اطمينان حاصل كنند. افرادي كه در اثر ابولا مرده‌اند بايد به سرعت و با ايمني تدفين شوند.

 

تماس:

* از آن‌جا كه روش اصلي انتقال شخص به شخص، تماس با خون، ترشحات يا مايعات آلوده بدن است، هر شخصي كه تماس فيزيكي نزديك با بيماران داشته است بايد تحت نظارت شديد قرار گيرد يعني درجه حرارت بدن دو بار در روز چك شود و در صورتي كه تب آغاز شد بستري كردن فوري و جداسازي شديد توصيه مي‌شود.

* در مورد پرسنل بيمارستان كه بدون لباس‌هاي محافظ پرستاري در تماس نزديك با بيماران يا مواد آلوده قرار گرفته‌اند بايد مبتلاي احتمالي در نظر گرفته شده و پي‌گيري‌هاي لازم انجام شود.

تاريخچه:

ويروس ابولا در سال 1976 ابتدا در استان استوايي غربي سودان و در نزديكي منطقه‌ي زاير (كه اكنون جمهوري دمكراتيك كنگو ناميده مي‌شود) بعد از اپيدمي قابل توجه در يامبكوكو در شمال جمهوري دمكراتيك كنگو و نزارا در جنوب سودان شناسايي شد.

* ويروس ابولا در فاصله‌ي ژوئن و نوامبر 1976، 284 نفر را در سودان مبتلا كرد و سبب 151 مرگ شد. در سپتامبر و اكتبر در جمهوري دمكراتيك كنگو، 318 مورد مبتلا و 280 مرگ رخ داد. در 1977 در جمهوري دمكراتيك كنگو يك مورد ابتلا مجزا رخ داد و در 1979 شيوع ديگري در سودان ايجاد شد (شامل 33 مورد ابتلا و 22 مرگ).

* در 1989 يك ويروس ابولا از زيرگروه رستون در آزمايشگاه قرنطينه‌ي ميمون‌هاي سينومولگوس (از دسته ماكاكا) در رستون، ويرچينيا، USA جداسازي شد. از 1989 تا 1996 چندين شيوع به وسيله‌ي ويروس ابولا از زيرگروه رستون در ميمون‌هاي وارد شده از فيليپين به USA‌ (رستون در ويرجينيا، آليس در تگزاس و پنسيلوانيا) و به ايتاليا ايجاد شد. بررسي‌ها منبع همه‌ي شيوع‌هاي رستون ابولا را از يك بندر صادرات در نزديكي مانيلا و فيليپين رديابي كردند ولي شيوه‌ي آلودگي اين تجهيزات مشخص نشد. چندين ميمون مردند و حداقل چهار نفر به عفونت دچار شدند اگر چه هيچ‌كدام از آن‌ها از بيماري باليني رنج نبردند.

* در نوامبر 1994 در كوتدايواير چندين شامپانزه و يك انسان مبتلا به تب هموراژيك ابولا از زيرگروه كوتدايواير تأييد شدند.

* در 1995 يك اپيدمي بزرگ در كيك ويت، جمهوري دمكراتيك كنگو با 315 مورد مبتلا و 250 مرگ رخ داد.

* در گابون، تب خونريزي دهنده ابولا ابتدا در 1994 مشخص شد (19 مورد مبتلا شامل 9 مرگ). شيوع‌هاي بعدي در فوريه (37 مورد شامل 21 مرگ) و ژولاي 1996 (60 مورد شامل 45 مرگ) رخ داد.

* در اكتبر 2000، ابولا در منطقه‌ي گالا در شمال اوگاندا گزارش شد. بين سپتامبر 2000 و ژانويه 2001، زيرگروه سودان ويروس ابولا 425 مورد عفونت شامل 224 مرگ را به وجود آورد كه آن را بزرگ‌ترين اپيدمي مستند شده از ابولا مي‌كند. اين اولين اورژانس گزارش شده از ويروس سودان ابولا از 1979 بود.

* از اكتبر 2001 تا دسامبر 2003، چندين شيوع EHF از زيرگروه زاير در گابون و جمهوري كنگو با 302 مورد ابتلا و 254 مرگ گزارش شده بود.

ـ روي‌هم‌رفته حدود 1850 مورد با 1200 مرگ از زمان كشف ويروس ابولا مستند شده است.

 

مخزن طبيعي:

* با وجود مطالعات وسيع، مخزن طبيعي ويروس ابولا ناشناخته است، اما به نظر مي‌رسد در جنگل‌هاي باراني قاره آفريقا در پسيفيك وسترن ساكن باشد.

* با وجود آن‌كه نخستي‌هاي غير انساني، منبع عفونت براي بشر بوده‌اند، تصور نمي‌شود كه آن‌ها مخزن باشند. اعتقاد بر اين است كه آن‌ها نيز مانند بشر مستقيماً از مخزن طبيعي يا از طريق زنجيره‌ي انتقال از مخزن طبيعي آلوده شده باشند.

* در قاره آفريقا، عفونت ابولا در موارد انساني با تماس مستقيم با گوريل‌ها، شامپانزه‌ها، ميمون‌ها، بزهاي كوهي جنگل و جوجه‌تيغي‌هايي مرتبط بوده است كه به صورت مرده در جنگل هاي باراني پيدا شده‌اند. از آن پس ويروس ابولا در شامپانزه‌هاي وحشي كاراكاس (در كوتدايواير و جمهوري كنگو)، گوريل‌ها (گابون و جمهوري كنگو) و غزال‌هاي كوچك آفريقايي (جمهوري كنگو) شناسايي شده است.

* در تلاش‌هاي صورت گرفته براي توضيح منشأ شيوع ابولا، فرضيه‌هاي مختلفي ايجاد شده است. مطالعات آزمايشگاهي نشان داده است خفاش‌هايي كه به صورت آزمايشگاهي با ابولا عفوني شده‌اند نمي‌ميرند و اين تفكر را برانگيخته‌اند كه اين پستانداران ممكن است نقش مهمي در نگهداري ويروس در جنگل‌هاي گرمسيري ايفا كنند.

* در جمهوري كنگو و گابون، مطالعات وسيع اكولوژيكي در دست اقدام هستند تا مخزن طبيعي ابولا را شناسايي كنند.

جدول تاريخ‌شناسي شيوع ابولا:

1ـ چهارمين زيرگروه ويروس، ابولا رستون، در اكتبر 1989 در رستون ويرجينيا (USA) در گروه ميمون‌هاي سينومولگوس (دسته ماكاكا) كه از فيليپين وارد شده بودند و در نوامبر 1989 نيز در فيلادلفيا، پنسيلوانيا در ميمون‌هاي وارد شده از همان منبع شناسايي شد. شيوع‌هاي بعدي از بيماري رستون ـ ابولا در 1990 در USA (رستون، ويرجينيا و اليس، تگزاس)، در 1992 در ايتاليا (سينا)، و در 1996 در USA (آليس، تگزاس) در نخستي‌هاي غيرانساني رخ داد. بررسي‌ها منبع همه‌ي شيوع‌هاي ايجاد شده توسط رده‌ي رستون ويروس را در تجهيزات صادراتي در فيليپين (استان لاگونا) رديابي كردند، اما شيوه‌ي آلودگي اين تجهيزات مشخص نشده است. با اين وجود رده‌ي رستون ويروس كه براي تخستي‌هاي غيرانساني به شدت بيماري‌زا است در انسان بيماري باليني ايجاد نكرده است.

2ـ اين مورد در يك پرستار درگير مراقبت از يك بيمار مبتلا به ابولا، منتقل شده از گابون در جنوب آفريقا بود، رخ داد.

سهیلا طایفه اردوبادی
منبع: World Health Organization 2007