اسکیزوفرنی یک اختلال جدی مغزی است که بر نحوه افکار، عملکرد، تظاهرات هیجانی، ادراک واقعیت و ارتباط با دیگران تاثیر گذاشته و موجب تحریف آنها می شود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی – مزمن ترین و ناتوان کننده ترین بیماری اصلی روانی – اغلب در عملکرد اجتماعی در کار، مدرسه و ارتباطات دچار مشکل می شوند. این اختلال، باعث ایجاد وحشت و پس رفت در مبتلایان می شود. اسکیزوفرنی یک بیماری مادام العمر است که درمان نمی شود اما از طریق درمان مناسب معمولا قابل کنترل می باشد.
بر خلاف باور عموم مردم، اسکیزوفرنی شخصیت دو نیمه نمی باشد. اسکیزوفرنی نوعی روانپریشی است که در این نوع بیماری روانی فرد نمی تواند تفاوت میان واقعیت و خیال را بیان کند. گاه به گاه، فرد دارای اختلالات روانپریشی، ارتباط با واقعیت را از دست می دهد. این فرد ممکن است جهان را آمیخته ای از افکار، تصورات و صداهای گیج کننده ببیند. رفتار افراد اسکیزوفرن ممکن است خیلی عجیب و حتی تکان دهنده باشد. زمانیکه ارتباط فرد با واقعیت قطع می شود، تغییر ناگهانی در شخصیت و رفتار فرد رخ می دهد که دوره روانپریشی نامیده می شود.
شدت اسکیزوفرنی در هر فرد با دیگری متفاوت است. برخی افراد فقط یک دوره روانپریشی را تجربه می کنند در حالیکه دیگران دوره های زیادی را طول عمر خویش تجربه می کنند ولی در طی فاصله میان دوره های روانپریشی زندگی نسبتا طبیعی دارند. به نظر می رسد که نشانگان اسکیزوفرنی در طی چرخه عود و بهبود، بدتر و بهتر می شود.
اسکیزوفرنی عبارتی است که به گروهی از اختلالات روانی پیچیده تعلق میگیرد؛با اینحال ممکن است انواع مختلف اسکیزوفرنی نشانگان مشابهی داشته باشند. انواع فرعی اسکیزوفرنی بر اساس نشانگان به شرح زیر می باشند:

اسکیزوفرنی پارانوئید:
ویژگی این نوع اسکیزوفرنی، اشتغال ذهنی با باورهای غلطی (هذیانی) درباره مورد آزار و اذیت قرار گرفتن از طرف دیگران می باشد. تفکر، گفتار و هیجانات در این افراد تقریبا بهنجار می باشد.

اسکیزوفرنی آشفته:
افراد این نوع اغلب اوقات گیج و آشفته هستند و گفتار درهم ریخته دارند. رفتار بیرونی آنها ممکن است عاری از احساسات، یکنواخت و یا نامتناسب و حتی احمقانه و یا بچگانه باشد. اغلب اوقات رفتار آشفته در این افراد توانایی عملکرد طبیعی را در آنها مختل می کند و قادر نیستند فعالیت های روزانه طبیعی خویش همچون حمام کردن و غذا درست کردن را انجام دهند.

اسکیزوفرنی کاتاتونیک:
قابل توجه ترین نشانگان این نوع اسکیزوفرنی، علائم جسمی می باشد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کاتاتونیک معمولا بی حرکت می باشند و نسبت به مسائل دنیای اطراف خویش بی توجه و بی علاقه هستند. آنها اغلب اوقات انعطاف ناپذیر و سخت بوده و تمایلی به حرکت کردن، ندارند. بعضی اوقات، این افراد حرکات عجیب و غریبی مثل شکلک در آوردن و حالت های جسمی نامانوسی از خود بروز می دهند. یا اینکه ممکن است عبارت و اصطلاحی که توسط فردی ادا شده است را سریعا تکرار کنند. افراد کاتاتونیک در معرض خطر بالای سوء تغذیه، فرسودگی و رفتارهای خود تخریبی می باشند.

اسکیزوفرنی نامشخص:
در صورتیکه علائم فرد به طور واضح با هیچ یک از زیرگروه های ذکر شده مطابقت نکند، آن را اسکیزوفرنی نامشخص می گویند.

اسکیزوفرنی باقیمانده:
در این نوع اسکیزوفرنی، شدت علائم اسکیزوفرنی کاهش می یابد. هذیان ها، توهمات و دیگر نشانگان اسکیزوفرنی ممکن است همچنان وجود داشته باشند ولی بطور قابل ملاحظه ای نسبت به زمان تشخیص ابتدایی اسکیزوفرنی، کاهش یافته اند.

نشانه های اسکیزوفرنی چیست؟
افراد اسکیزوفرن ممکن است شماری از نشانگان از جمله تغییر در توانایی ها و شخصیت داشته باشند و ممکن است رفتارهای متفاوتی را در زمان های مختلفی نشان دهند. زمانیکه اسکیزوفرنی برای اولین بار بروز می کند، معمولا نشانگان ناگهانی و شدید می باشند.
معمول ترین نشانگان اسکیزوفرنی را می توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد: علائم مثبت، علائم آشفته و علائم منفی.

علائم مثبت اسکیزوفرنی:
در این حالت، کلمه مثبت به معنای خوب بودن علائم نمی باشد بلکه مثبت بودن به شفاف و واضح بودن علائم مربوط می شود که در افراد غیر اسکیزوفرن مشاهده نمی شود. این نشانگان که گاهی اوقات به عنوان نشانگان روانپریشی شناخته می شوند، عبارتند از:

هذیان ها:
هذیان ها باورهای عجیب و بیگانه ای هستند که اساس واقعی ندارند و حتی زمانیکه فرد با اطلاعات واقعی مواجه می شود نیز آن باورها را رها نمی کند. برای مثال فردی که از هذیان ها رنج می برد، ممکن است عقیده داشته باشد که دیگران می توانند افکارش را بشنوند؛ او خدا یا شیطان است و یا اینکه افراد دیگری افکار را در سر وی قرار می دهند.

توهم ها:
توهم ها شامل دریافت و ادراک حس هایی هستند که واقعی نیستند، مثل دیدن اشیاء، شنیدن صداها، استشمام کردن بوهای عجیب که وجود خارجی ندارند و احساس تماس چیزی با پوست درحالیکه هیچ گونه تماس پوستی رخ نداده است و هیچ چیزی با بدن در تماس نبوده است. شنیدن صداها در افراد اسکیزوفرنیک معمول ترین توهم می باشد. صداها ممکن است رفتار فرد را تفسیر کنند، به فرد مشاوره و یا اینکه دستورهایی بدهند.

نشانگان آشفته اسکیزوفرنیا:
نشانگان آشفته اسکیزوفرنیا، ناتوانی فرد در صحیح فکر کردن و پاسخ مناسب دادن را منعکس می کنند. نمونه هایی از علائم آشفته عبارتند از :
- بکار بردن جملات یا کلمات بی معنی در صحبت کردن که در نتیجه آن فهم صحبت و برقراری ارتباط با وی برای دیگران مشکل خواهد شد.

- پریدن سریع از یک فکر به فکر دیگر

- آهسته حرکت کردن

- ناتوانی در تصمیم گیری

- نوشتن افراطی و بدون معنی

- فراموش کردن یا گم کردن وسائل

- تکرار کردن حرکات و حالت های بدنی مثل راه رفتن در یک مسیر دایره ای شکل

- مشکل در فهم صداها، نشانه ها و احساسات روزمره

نشانه های منفی اسکیزوفرنی
در اینجا نیز کلمه منفی به معنی "بد" نمی باشد بلکه نشان دهنده فقدان رفتارهای عادی و مشخص در افراد اسکیزوفرنیک می باشد. علائم منفی اسکیزوفرنیا عبارتند از:
- فقدان هیجان یا تظاهرات هیجانی و یا هیجان ها، افکار و خلق های نامتناسب با موقعیت ها و رویدادها ( برای مثال، گریه کردن به جای خندیدن در زمان شنیدن لطیفه )

- کاهش انرژی

- فقدان انگیزش

- از دست دادن لذت و علائق زندگی

- رفتارهای بهداشتی و نظافتی ضعیف

- ضعف در عملکرد تحصیلی، شغلی و یا دیگر فعالیت ها

- دمدمی بودن (شدیدا خوشحال یا ناراحت شدن و یا نوسان خلقی داشتن)

- کاتاتونی (شرایطی که در آن فرد در یک وضعیت خاص جسمی طی مدتی طولانی ثابت می ماند)

عوامل ایجاد کننده اسکیزوفرنیا چیست؟
علت اصلی اسکیزوفرنی هنوز شناخته نشده است. به هر حال چیزی که مشخص است این است که اسکیزوفرنی همچون سرطان و دیابت یک بیماری واقعی با اساس زیست شناختی می باشد. این بیماری بر اثر شخصیت ضعیف و یا مراقبت های والدینی بد ایجاد نمی شود.
محققان شماری از عوامل را ذکر می کنند که به نظر میرسد در رشد اسکیزوفرنی نقش داشته باشند از جمله:

- ژنتیک (وراثت): احتمال بروز اسکیزوفرنی در افراد یک خانواده بیشتر می باشد. این مسئله بدین معنی است که احتمال بروز و ظهور اسکیزوفرنی ممکن است از والدین به فرزندان منتقل شود.

- شیمی مغز: در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است مواد شیمیایی معینی در مغز دچار عدم تعادل شوند. این افراد ممکن است نسبت به ماده شیمیایی مغزی به نام دوپامین خیلی حساس شوند و یا اینکه دوپامین بسیار زیادی تولید کنند. دوپامین نوعی انتقال دهنده عصبی است، ماده ای که به سلول های عصبی مغز در انتقال پیام ها کمک می کند. عدم تعادل دوپامین بر نحوه واکنش مغز در مقابل محرک های ویژه ای همچون صداها، بوها، تصاویر تاثیر گذاشته و می تواند منجر به هذیان و توهم شود.

ناهنجاری های مغزی: تحقیقات اخیر حاکی از وجود نابهنجاری درساختار و عملکرد مغزی افراد اسکیزوفرنیک می باشد. به هرحال این نوع نابهنجاری در تمام افراد اسکیزوفرنیک اتفاق نیافتاده و می تواند در افراد غیر مبتلا نیز بروز کند.

عوامل محیطی: شواهد حاکی از آن است، در افرادی که گرایش ژنتیکی به این بیماری دارند عوامل محیطی معینی همچون عفونت های ویروسی، روابط اجتماعی ضعیف یا شرایط محیطی پر استرس ممکن است اسکیزوفرنی را فعال کند. زمانیکه بدن دست خوش تغییرات هورمونی و جسمی مثل تغییرات سال های نوجوانی و جوانی می شود، احتمال بروز و ظهور اسکیزوفرنی نیز بیشتر می شود.

چه کسانی به اسکزوفرنی مبتلا می شوند؟
هرکس ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا شود. این بیماری در سر تا سر جهان و در تمام نژادها و فرهنگ ها شناسایی شده است. اگرچه این بیماری میتوانند در هر سنی بروز کند، معمولا نخستین ظهور اسکیزوفرنی در نوجوانی و دهه بیست عمر می باشد. این اختلال مردان و زنان را به طور مساوی تحت تاثیر قرار می هد، با این حال علائم آن عموماً در مردان زودتر (در نوجوانی یا دهه بیست) از زنان (در دهه بیست یا اوایل دهه سی) بروز می کند. کودکان بالای پنج سال نیز ممکن است مبتلا به اسکیزوفرنی شوند، ولی احتمال ابتلا در سنین قبل از نوجوانی بسیار نادر می باشد.

میزان شیوع اسکیزوفرنی چقدر است؟
اسکیزوفرنی اختلال نسبتا شایعی است. حدود 1% در جمعیت یا 2/2 میلیون نفر آمریکایی بالای 18 سال مبتلا به اسکیزوفرنی می شوند.

اسکیزوفرنی چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر علائم اسکیزوفرنی وجود داشته باشد، پزشک تاریخچه طبی و معاینات بالینی انجام خواهد داد. اگرچه آزمون آزمایشگاهی خاص برای تشخیص وجود ندارد، پزشکان از تست های متنوعی همچون اشعه ایکس و آزمایش های خون استفاده می کنند تا بتوانند احتمال وجود دیگر بیماری های مسبب علائم مذکور را رد کنند.
اگر پزشک دلیل جسمی برای علائم اسکیزوفرنی پیدا نکند، فرد را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع می دهد. این متخصصان سلامت روان، اختصاصاً برای تشخیص و درمان بیماری های روانی آموزش دیده اند. روانپزشکان مصاحبه تشخیصی ویژه و ابزارهای اندازه گیری خاصی را برای ارزیابی فرد در زمینه بررسی اختلال روانپریشانه بکار میبرند. درمانگر اساس تشخیص خود را بر گزارش علائم توسط فرد و مشاهده رفتارها و حالات وی قرار می دهد. در صورتیکه علائم در فرد طی شش ماه ادامه داشته باشند، فرد تشخیص اسکیزوفرنیک می گیرد.

اسکیزوفرنی چگونه درمان میشود؟
در درمان اسکیزوفرنی هدف، کاهش علائم و یا کاهش احتمال عود مجدد بیماری و یا بازگشت علائم می باشد. درمان اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

دارو درمانی
نخستین دارو درمانی که برای درمان اسکیزوفرنی بکار برده می شود را ضد جنون ها (آنتی سایکوتیک) تشکیل می دهند. این داروها اسکیزوفرنی را درمان نمی کنند اما آزار دهنده ترین علائم از جمله هذیان ها، توهعات و اختلالات تفکر را کاهش می دهند.

درمان روانی – اجتماعی
زمانیکه دارو درمانی علائم اسکیزوفرنی را کاهش می دهد، درمان های روانی– اجتماعی متعددی می توانند در مشکلات رفتاری، اجتماعی، روانی و شغلی مرتبط با این بیماری به فرد کمک کنند. در طول درمان به بیماران کنترل علائم بیماری را می آموزند و با تشخیص به موقع علائم هشدار دهنده عود مجدد و بکار بردن برنامه پیشگیری از عود می توانند بیماری را کنترل کنند. درمان های روانی– اجتماعی عبارتند از:

توانبخشی: که بر مهارت های اجتماعی و آموزش حرفه ای تمرکز می کند تا به وسیله آنها به فرد اسکیزوفرنیک کمک کند تا در جامعه تا حد امکان مستقل زندگی کند و عملکرد مناسبی داشته باشد.

روان درمانی فردی: که به فرد در فهم بهتر بیماریش کمک می کند و مهارت های حل مسئله و سازگاری را به وی می آموزد.

خانواده درمانی: که به خانواده ها کمک می کند تا بطور موثرتری با فرد دوست داشتنی خویش که مبتلا به اسکیزوفرنی است، کنار بیایند و آنها را در کمک کردن به فرد اسکیزوفرنیک توانمند سازد.

گروه درمانی: گروه های حمایتی که می توانند حمایت های متقابل و مداومی را فراهم کنند.

بستری شدن
اغلب افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به صورت سرپایی معالجه شوند با این حال در افرادی که علائم شدیدی دارند و با بیمارانی که در خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران هستند، ممکن است تا تثبیت شرایط نیازمند بستری شدن در بیمارستان باشند.

درمان با شوک برقی (ECT): این نوع درمان شامل فرایندی است که در طی آن الکترودهایی به مغز مبتلا متصل می شوند و مجموعه ای از شوک های برقی به مغز وی ارسال می شود.

شوک ها باعث القای تشنج و در نتیجه کاهش انتقال دهنده های عصبی مغز می شوند. این نوع درمان امروزه به ندرت در زمینه اسکیزوفرنی بکار برده می شود. زمانی که تمام دارو درمانی ها با شکست مواجه شوند و یا اینکه افسردگی شدید و یا کاتاتونی مخل درمان شده باشد، درمان با شوک الکتریکی ممکن است سودمند باشد.

ایا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خطرناک هستند؟
کتاب های عمومی و فیلم ها اغلب اوقات افراد اسکیزوفرنیک و افراد مبتلا به دیگر اختلالات روانی را خطرناک و خشن نشان می دهند. این مسئله همیشه صحیح نمی باشد. اغلب افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خشن نیستند. به طور نمونه آنها از طرد شدن و تنها ماندن اجتناب می کنند. دربرخی موارد، افراد مبتلا به اختلالات روانی که سوء مصرف الکل و مواد مخدر نیز دارند ممکن است، از طرف دیگر افراد اسکیزوفرنیک برای خودشان خطرناک باشند. خودکشی در میان افراد اسکیزوفرنیک نخستین علت مرگ زود هنگام می باشد

دور نمای افراد اسکیزوفرنیک چیست؟
با استفاده از درمان مناسب، اغلب افراد اسکیزوفرنیک می توانند زندگی پربار و کاملی داشته باشند. آنها قادرند با خانواده خویش و یا در محیط های اجتماعی زندگی کنند و به طور دراز مدتی در موسسات روانپزشکی نباشند.
تحقیقات در حال انجام بر روی مغز و چگونگی پیشرفت اختلات مغزی احتمالا به داروهای موثرتر با اثرات جانبی کمتر منجر خواهد شد.

آیا می توان اسکیزوفرنی را پیشگیری کرد؟
هیچ راه مشخصی برای پیشگیری از اسکیزوفرنی شناخته نشده است. به هرحال تشخیص اولیه و درمان به موقع می تواند در اجتناب یا کاهش تناوب عودها و بستری شدن های فرد کمک کننده باشد و در کاهش تخریب زندگی، خانواده و روابط دوستانه فرد به وی کمک کند.

مهدیه گنجه، کارشناس ارشد روانشناسی – مجله پزشکی مادر
منبع: webmd.com