قبل از شروع شیمی درمانی ، اغلب افراد نگران عوارض جانبی این داروها هستند.عوارض جانبی شایع شیمی درمانی عبارتند از: تهوع ، استفراغ، ریزش مو ، خستگی ، افزایش احتمال ایجاد خونمردگی و خونریزی و ابتلاء به عفونت.
سایر مشكلاتی كه میتواند به دنبال شیمی درمانی ایجاد شود عبارتند از :
- زخم دهان و لثه
- مشكلات عصبی و عضلانی
- خشكی پوست
- تحریك مثانه و كلیه
این نكات را همواره به خاطر داشته باشید .
یك بیمار تحت درمان با داروهای شیمی درمانی همه عوارض فوق را تجربه نمیكند، برخی افراد فقط دچار عوارض جانبی بسیار مختصری میشوند .
- شدت عوارض در افراد مختلف متفاوت است .
- با پزشك و پرستار در مورد اینكه احتمال ابتلاء به كدام عوارض در شما بیشتر است صحبت كنید .
- اغلب پزشك شما داروهایی را تجویز میكند كه قبل از بروز عوارض از ایجاد آنها پیشگیری كند .
- اگر چه این عوارض ناخوشانید اما گذرا هستند و توجه كنید كه این داروها میتوانند موجب درمان بیماری شما شوند .
آیا شیمی درمانی كلیه ها و مثانه را تحت تأثیر قرار میدهد ؟
برخی از داروهای شیمی درمانی میتوانند موجب تحریك مثانه شوند یا صدمات كلیوی دائمی یا موقت ایجاد كنند. این داروها ممكن است موجب تغییر رنگ ادرار شوند ( نارنجی ، قرمز یا زرد ) یا باعث افزایش بوی ادرار یا ایجاد بویی شبیه دارو در ادرار شوند .
ممكن است رنگ و بوی مایع منی نیز برای مدت كوتاهی تغییر یابد . از پزشك خود در مورد اینكه آیا داروهای شما دارای چنین اثراتی هستند سؤال كنید .
خود را از نظر وجود علائم زیر بررسی كنید :
- درد یا سوزش هنگام دفع ادرار
- تكرر ادرار
- احساس فوریت در دفع ادرار
- ادرار قرمز رنگ یا خونی (بعضی داروهای شیمی درمانی رنگ ادرار را تغییر میدهند ، در صورت ایجاد این وضعیت به پزشك یا پرستار اطلاع دهید)
- لرز
- تب
به میزان كافی مایعات بنوشید ، مصرف مایعات باعث تولید بیشتر ادرار شده و از ایجاد مشكلات كلیوی پیشگیری میكند . آب ، آب میوه ، قهوه ، چای ، سوپ و بستنی میتوانند مایعات مصرفی شما را تشكیل دهند . (در صورتی كه از رژیم خاصی پیروی میكنید ، در این مورد با پزشك یا پرستار مشورت كنید)
نكاتی در مورد زخم دهان ، لثه و مشكلات گلو
یكی از نكات با اهمیت در طی دورة درمان با داروهای شیمی درمانی ، مراقبت صحیح از دهان است . برخی داروهای شیمی درمانی میتوانند ، در دهان زخم ایجاد نمایند یا باعث خشكی دهان و حتی خونریزی شوند . زخمهای دهانی فقط دردناك نیستند بلكه میكروبهای موجود در دهان شما میتواند آنها را عفونی سازد . مقابله با عفونتها در طی شیمیدرمانی به سختی انجام میشوند و وجود عفونت میتواند به مشكلات جدی منتهی گردد . بسیار با اهمیت است كه شما با رعایت توصیههای زیر از ایجاد این مشكل پیشگیری كنید .
راههایی جهت حفظ سلامت گلو ، دهان و لثه در طی شیمی درمانی :
- قبل از شروع اولین دورة شیمیدرمانی به دندانپزشك مراجعه كنید تا ضایعات احتمالی دهان و دندان شما را ترمیم كند .
- بعد از خوردن هر وعده غذا، دندانهایتان را مسواك بزنید ، از مسواك نرم استفاده كنید و دندانهایتان را با ملایمت و به آرامی مسواك كنید . مسواك زدن خشن میتواند به بافت نرم دهان آسیب برساند .
- مسواك خود را بعد از هر بار استفاده به خوبی بشویید و در جای خشك نگهداری كنید .
- در صورت ایجاد زخم در دهانتان ، به پزشك یا پرستار اطلاع دهید ، ممكن است شما به درمان طبی نیاز داشته باشید .
اگر زخمهای دهانی دردناك دارید و این زخمها مانع غذا خوردن شما هستند ، نكات زیر را به كار ببرید :
- از پزشك خود سؤال كنید كه آیا میتوانید از داروهایی خاص كه او تجویز میكند جهت تسكین درد استفاده كنید .
- غذاهای خنك مصرف كنید . غذاهای داغ یا گرم میتواند موجب تحریك بافت حساس دهان شود .
- از مواد غذایی نرم و آبكی مانند بستنی ، میوههای نرم ( موز ) ، پورة سیبزمینی ، تخم مرغ آبپز ، سوپ استفاده كنید .
- از مواد غذایی محرك ، غذاهای اسیدی مانند گوجه ، آب پرتقال ، غذاهای شور و تند و غذاهای خشك پرهیز كنید .
در صورتیكه دچار خشكی دهان هستید واین مسئله مانع غذا خوردن شما میشود ، نكات زیر را بكار برید :
- مایعات فراوان بنوشید .
- قطعات یخ یا آب نبات ترش بمكید .
- از آدامسهای فاقد شیرینی استفاده كنید .
- غذاهای خشك را همراه كره یا سس استفاده كنید .
- از غذاهای نرم و صاف شده استفاده كنید .
- از پماد ویتامین A جهت مرطوب نگهداشتن لبها استفاده كنید .
علایم عفونت
در صورت بروز هر یك از موارد زیر لازم است كه به پزشك مراجعه كنید :
- تب ( معمولاً اولین نشانة عفونت است )
- لرز
- تعریق
- سرفه یا تنگی نفس
- گلو درد یا وجود زخم در درهان
- مدفوع شل یا آبكی
- اشكال در ادرار كردن ، افزایش دفعات ادرار یا سوزش حین ادرار كردن
- خارش ناحیه تناسلی یا وجود ترشحات چركی
پیشگیری از عفونت
كاهش نوتروفیلها یك عارضه مورد انتظار شیمیدرمانی است . تحقیقات نشان داده كه شستن دستها و رعایت بهداشت مؤثرترین راه پیشگیری از عفونت است .
روشهای پیشگیری
- دستهای خود را قبل از غذا خوردن و بعد از اجابت مزاج و عطسه كردن خوب بشویید .
- مطمئن شوید كه تمام قسمتهای دست خود را شستهاید ، 10 ثانیه زمان مناسبی جهت شستن دستها میباشد .
- رعایت بهداشت دهان ضروری است دندانهای خود را با مسواك نرم بعد از صرف غذا و قبل از خواب مسواك بزنید .
- هر روز دوش آب گرم بگیرید . (دوش آب داغ میتواند باعث خشكی پوست گردد)
- از تماس نزدیك با افراد بیمار شامل كودكان مبتلا به سرخك و آبله مرغان یا بزرگسالان مبتلا به سرماخوردگی بپرهیزید.
- از تماس با افرادی كه به تازگی واكسن زده اند بپرهیزید .
اگر نیاز به اقدامات دندانپزشكی دارید حتماً با پزشك معالج خود در این مورد مشورت كنید و به دندانپزشك اطلاع دهید كه تحت درمان با داروهای شیمیدرمانی هستید.
- از حضور در اماكن شلوغ بخصوص 7 تا 14 روز بعد از دریافت داروهای شیمیدرمانی اجتناب كنید .
- از ایجاد یبوست پیشگیری كنید و از وارد شدن صدمه به پوست و مخاط دهان پیشگیری كنید .
چگونه عفونت ناشی از شیمی درمانی را کنترل کنیم؟
آیا بین مصرف داروهای شیمی درمانی واحتمال ابتلاء به عفونت رابطه ای وجود دارد؟
داروهای شیمی درمانی تعداد سلول های سفید خون را کاهش می دهند. سلول های سفید خون عوامل بیگانه ای که وارد بدن می شوند را نابود می کنند. کاهش سلول های سفید خون متعاقب شیمی درمانی توانایی بدن را درمقابله با عفونتها کاهش می دهد .
بنابراین لازم است درطی درمان با داروهای شیمی درمانی تا حد ممکن بدن خود را درمعرض میکروبها و عوامل بیماریزا قرار ندهید.
عفونت درهر جای بدن می تواند ایجاد شود، اما شایع ترین مناطق ایجاد عفونت عبارتند از: دهان، پوست، ریه، دستگاه ادرای .
روش های پیشگیری ازعفونت
- دست های خود را قبل ازخوردن غذا وقبل وبعد ازاجابت مزاج شستشو دهید .
- از تماس نزدیک با افرادی که دچارعفونت های تنفسی مانند سرماخوردگی وآبله مرغان هستند، دوری کنید .
- از رفت وآمد در محیط های شلوغ بپرهیزید .
- از تماس نزدیک با کودکانی که به تازگی واکسن سرخک، سرخچه، فلج اطفال و آبله مرغان دریافت کرده اند، اجتناب کنید.
- با دستمال مربوط به بینی، چشم های خود را تمیز نکنید .
- از ریش تراش برقی به جای ریش تراش دستی استفاده کنید تا ایجاد بریدگی درپوست پیشگیری شود .
- از مسواک نرم استفاده کنید تا لثه های شما آسیب نبینند .
- به طور روزانه دوش آب ولرم ( نه داغ ) بگیرید، درصورت خشکی پوست ازمرطوب کننده استفاده کنید .
درصورت ایجاد خراش یا بریدگی در پوست آن ناحیه را با آب گرم، صابون و بتادین شستشو دهید .
چگونه اسهال ناشی ازشیمی درمانی را کنترل کنیم؟
آیا شیمی درمانی باعث ایجاد اسهال می شود؟
برخی ازداروهای شیمی درمانی می توانند به سلول هایی که سطح روده ها را پوشانده اند، آزاررسانده و درنتیجه باعث ایجاد اسهال شوند. خوشبختانه این مشکل دراغلب موارد شدید نیست و به زودی برطرف می گردد .
1- از وعده های غذایی کم حجم به دفعات زیاد استفاده کنید ( یعنی به جای 3 وعده غذا روزانه از وعده های کوچکتر اما 5 تا 6 وعده درروز استفاده کنید ).
2- ازمصرف غذاهایی که می تواند موجب تشدید اسهال شود، خودداری کنید .
3- برخی از این غذاها عبارتند از: نان سبوس دار، سبزیجات خام، میوه های تازه .
4- درمدت ابتلاء به اسهال ازغذاهایی مانند نان سفید یا نان سوخاری، برنج، موز، ماست، تخم مرغ، سیب زمینی بخارپزشده و مرغ وماهی استفاده کنید .
5- از مصرف غذاهای تند، پرادویه، سرخ شده و پرچرب بپرهیزید .
6- دفع مدفوع آبکی باعث می شود که برخی املاح مورد نیازبدن مانند پتاسیم به میزان زیادی دفع شود، برای جبران املاح ازدست رفته ازغذاهای حاوی پتاسیم مانند: موز، آب پرتغال و سیب زمینی استفاده کنید .
7- برای جبران مایعاتی که ازدست می دهید لازم است مایعات بیشتری مصرف کنید .
مایعاتی مانند: آب سیب، چای کم رنگ و دوغ. بهتراست این مایعات مطابق درجه حرارت اتاق باشند و به تدریج نوشیده شوند.
چه موقع به پزشک مراجعه می کنید؟
گاهی حتی با رعایت نکاتی که گفته شد، ممکن است دچارعفونت شوید، درصورت مشاهده علایم و نشانه های زیر به پزشک مراجعه کنید :
- درجه حرارت بیشتر از 38.2 درجه سانتی گراد
- لرز
- تعریق
- مدفوع آبکی (این مورد می تواند عارضه جانبی دارو باشد و علامت عفونت نباشد)
- احساس سوزش هنگام دفع ادرار
- سرفه شدید یا گلودرد
- ترشحات غیرطبیعی از دستگاه تولیدمثل یا خارش
- قرمزی، تورم و دردناک بودن بخیه ها، محل ورود سوزن های تزریق وریدی و زخم های پوستی
- درد شکم
درصورتی که تب داشتید هرگز برای پایین آوردن درجه حرارت از استامینوفن، آسپرین یا سایرداروها بدون دستور پزشک استفاده نکنید .
حتما باید توسط پزشک معاینه شوید.
ادامه...
مجله پزشکی مادر
ن- کرمی ، کارشناس بخش رادیوتراپی بیمارستان امام حسین