بازار رژیم‌های سم زدا و تبلیغاتی همچون راهی برای خلاصی از سموم مضر بدن و تسریع کاهش وزن داغ‌تر از هر زمان دیگری است. ستارگان هالیوود قبل از آمدن بر روی فرش قرمز از این رژیم‌ها استفاده می کنند، دکتر اوز فرمول خود را دارد و چشمه های آب معدنی از ویژگی‌های این نوع رژیم است و بسیاری از کتاب‌های رژیم بر اساس باورهای سم زدایی تنظیم شده‌اند.
اما علیرغم شهرت رژیم‌هایی سم زدا، کارشناسان تغذیه می‌گویند که این رژیم‌ها نه ضروری هستند و نه به لحاظ علمی به اثبات رسیده‌اند.
دکتر فرانک ساکس متخصص برجسته بیماری های واگیردار در دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه هاروارد می‌گوید: «هیچ پایه و اساسی در زیست شناسی انسانی وجود ندارد که نشان دهد ما به روزه داری و هر گونه فرمول سم زدای دیگری برای دفع سموم بدن نیاز داشته باشیم ، زیرا اندام‌های داخلی و سیستم ایمنی بدن ما مسئولیت دفع سموم بدن را بر عهده دارند.»
رژیم غذایی سم زدا چیست؟
رژیم‌های سم زدا (detox کوتاه شده لغت Detoxification) از جمله برنامه های رژیمی کاهش وزن سنگین هستند که ادعا می‌کنند مواد شیمیایی سمی را از بدن دفع می‌کنند. سم زدایی بر اساس این مفهوم شکل گرفته است که بدن شما نیاز دارد تا از شر سم‌های تولید شده ناخواسته توسط آلاینده‌هایی در غذاهای فرآوری شده و محیط خلاص شود. به طور نظری به محض دفع سموم از بدن، عملکرد آن بهتر و متابولیسم بدن افزایش می‌یابد، بنابراین می‌توانید وزن اضافی خود را کم کنید. رژیم‌های سم زدای متعددی وجود دارند که اکثر آن‌ها از الگوی روزه داری بسیار کم کالری به همراه مقدار اندکی میوه، سبزیجات، آب و مکمل‌های مناسب تبعیت می‌کنند. برخی رژیم‌های داروهای گیاهی، قرص، پودر، تنقیه و دیگر اشکال شستشوی روده ای را توصیه می‌کنند. روش‌ها متفاوتند و غالباً شامل محصولاتی می شوند که تنها می توان آن ها را از وب سایت نویسنده آن نوع رژیم تهیه کرد.
دکتر کانی دیکمن متخصص تغذیه و رئیس دانشکده تغذیه واشنگتن می‌گوید که اصل اساسی رژیم‌های سم‌زدا و فروش محصولات سؤال برانگیز چراغ‌های خطر را روشن می‌کند. او می‌افزاید : «رژیم‌های سم زدا آسیب پذیری فرد تحت رژیم را با تاکتیک‌های ترس مورد هدف قرار می‌دهند، در حالی که محصولات گرانی را به آن‌ها می‌فروشند که نه تنها ضروری نیستند بلکه خطرناکند.»
آیا رژیم‌های غذایی سم زدا مؤثر واقع می‌شوند؟
بله یا خیر
بیانسه با فرمول Master Cleanse ترکیبی از عصاره افرا، آب لیمو و فلفل هندی (همچنین به نام رژیم لیموناد شناخته می‌شود) مشهور شد، زمانی که برای نقش خود در فیلم Dreamgirls به سرعت 20 پوند از وزن خودش را کم کرد. اما پس از آن به سرعت چاق شد و در مصاحبه های خود به افراد تحت رژیم هشدار داد تا از این رژیم خودداری کنند.
دکتر دیکمن رئیس سابق انجمن تغذیه و رژیم می‌گوید کاهش وزن در اکثر این برنامه های غذایی اتفاق می‌افتد، زیرا میزان کالری دریافتی در این رژیم ها بسیار کم است. او می‌گوید: «این‌گونه برنامه های غذایی سم زدا براساس رژیم غذایی هوس انگیز، چیزی بیشتر از یک برنامه ترمیمی سریع نیست و متخصصان تغذیه این الگوها را برای کاهش وزن توصیه نمی‌کنند.»
زمانی که شما مقدار کالری دریافتی خود را به یکباره پایین می آورید، وزن کاهش خواهد یافت. اما به این ترتیب عمل کردن نیز می‌تواند انواع مشکلات جسمانی را ایجاد کند و از آن جمله می‌توان به کاهش حجم عضله اشاره کرد؛ و زمانی که شما روزه داری را شروع می‌کنید، بدن شما به حالت حفظ انرژی فرو می‌رود، به طوری که کالری را با سرعت کمتری می سوزاند.
به خاطر داشته باشید که کاهش وزن اولیه با روزه، اصولاً از دست دادن مایعات یا «وزن آبی» بدن است نه چربی ؛ و زمانی که مجدداً غذا خوردن را شروع می‌کنید، همان مقدار وزنی را که از دست داده اید، باز خواهد گشت. نه تنها اکثریت افراد با روزه داری وزن از دست داده را مجدداً کسب می‌کنند، بلکه به خاطر متابولیسم کندتر وزن آن ها بیشتر نیز می شود.
ساکس متخصص قلب و محقق در دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید: «عضلات تحلیل رفته با رفتن به باشگاه و انجام فعالیت های ورزشی باز خواهند گشت.»
نبود دلیل علمی
دلیل علمی محکمی دال بر ضروری بودن سم زدایی یا موثر بودن آن برای سلامتی یا کاهش وزن وجود ندارد. ساکس می‌گوید: «بدن شما طوری طراحی شده است که اندام‌هایی نظیر کلیه‌ها، کبد و رودها به طور مؤثری سموم بدن را دفع می‌کنند و شما به رژیم‌های غذایی سم زدا، قرص‌ها یا وعده های غذایی که به بدن شما در انجام این کمک می‌کنند، نیازی ندارید.»
کارشناسان متفق‌القول هستند که دلیل قابل قبولی برای پشتیبانی از این ادعاها دال بر مؤثر بودن رژیم‌های غذایی سم زدا و ضروری بودن سم زدایی، تخلیه لنف‌ها و شستشوی گاه به گاه شکم وجود ندارد. هیچ گونه مطالعاتی که مزایای این نوع رژیم‌ها را ثبت کرده باشند، وجود ندارد؛ و در عوض اکثر این ادعاها تنها در حد توصیه اند.
خطرات سم زدایی
برخی از برنامه های سم زدایی به نظر روشی بسیار علمی ، می‌آیند. متأسفانه اکثر رژیم‌های غذایی سم زدا فاقد اصولی هستند که متخصصان تغذیه، پزشکان و مسئولان امر برای کاهش وزن و سلامتی لازم می‌دانند. خطرات حاصل از این برنامه های رژیمی بر مزایای آن می چربد و باعث می‌شود تا رژیم‌های غذایی سم زدای سنتی، غیر موثر و بالقوه خطرناک شوند. رژیم‌های غذایی سم زدا ، بر پایه ترس‌های غیر‌واقعی و جهل افراد تحت رژیم از عملکرد بدنشان ، شکل می‌گیرد.
اکثر افراد احساس خوبی در مورد رژیم کم کالری یا به عبارتی رژیم‌هایی با مواد مغذی اندک ندارند. از عوارض جانبی احتمالی این رژیم‌ها می‌توان به سطح انرژی پایین فرد، قند خون پایین، دردهای عضلانی، خستگی، احساس سرگیجه یا گیجی و حالت تهوع اشاره کرد. روزه داری رژیمی بلند مدت، می‌تواند مشکلات جدی جسمانی را به همراه داشته باشد. شستشوی روده ای توصیه نمی‌گردد؛ زیرا این کار حالت الکترولیته و تعادل مایعی بدن را تغییر می‌دهد.
رژیم غذایی سم زدا خواه بی خطر باشد، خواه نباشد، به نوع برنامه رژیمی و مدت زمان پیروی از آن رژیم وابسته است. روزه گرفتن یک یا دو روزه، نمی‌تواند برای افراد بالغ و سالم مضر باشد. اما افرادی که در معرض خطر قرار دارند از جمله سالمندان، افرادی دارای مشکلات قلبی، زنان باردار و کودکان اکیداً از روزه داری منع می‌گردند.
روشی سالم‌تر
دکتر کریستین گرب استات متخصص تغذیه و نویسنده Doctor`s Detox Diet می‌گوید می‌توانید به روشی سالم‌تر، از سم زدایی استفاده کنید. او می‌افزاید: «روش‌های افراطی مانند کولونیکس، گرسنگی مفرط و آب میوه تمیزکننده به مدت طولانی ، توصیه نمی‌گردد. اما چنانچه رژیم‌های غذایی سم زدا را روش خوردن پاک ،یعنی خوردن مواد غذایی طبیعی می‌دانید، در واقع خوردن غذاهای کمتر فرآوری شده ای است که بدون مواد غذایی مصنوعی درست باشند.
برنامه دو هفته ای دکتر گرب استات، به نوشیدن آب فراوان، مصرف زیاد میوه‌ها، سبزیجات، فیبر، پروتئین کمتر، لبنیات کم چرب و حبوبات زیاد ترغیب می کند. به طوری که این برنامه غذایی روزانه 1500 تا 1600 کاری به بدن می‌رساند و باعث می شود هفتگی تا یک کیلو و دویست گرم کم کنید. او می‌گوید : «این برنامه غذایی محدودکننده نیست، گرسنگی را جبران می‌کند و می‌توان در طولانی مدت از آن بهره برد و بر نوشیدن مایعات و مصرف فیبر و محدود کردن الکل تأکید می‌کند.»
غذاهای طبیعی سم زدا که در بالای فهرست او قرار دارند عبارتند از : سبزیجات برگ سبز، لیمو، شاهی آبی، چای سبز، کلم بروکلی، کنجد، کلم، پسیلیوم (فیبر پودر) و میوه. او می‌افزاید: «غذاهای کمتر فراوری شده علاوه بر کاهش وزن، سالم و مملو از مواد مغذی و کمترین میزان مواد شیمیایی هستند. فیبر و مایعات حرکت مواد غذایی را سرعت می بخشد تا مشکلات روده ای مانند یبوست ، از بین بروند.»
بنابراین به جای استفاده از روزه سم زدا، برنامه رژیمی سالمی را در پیش بگیرید که بتوانید در طولانی مدت از آن پیروی کنید. رژیم‌های غذایی سالم روزانه حداقل 1200 تا 1500 کالری به بدن می‌رساند و از انواع میوه، سبزیجات، غلات، لبنیات کم چرب، پروتئین بدون چربی، لوبیا، چربی‌های مفید و مایعات فراوان به همراه فعالیت‌های فیزیکی منظم تشکیل شده اند.
گروه ترجمه مجله پزشکی مادرٰ سمیرا قاسمی
منبع: medicinenet.com