بيماري مالتيپل اسكلروزيس (Multiple Selerosis) يا تصلب متعدد كه به اختصار به آن ام اس (MS) گفته مي شود. يك بيماري مزمن دستگاه اعصاب مركزي (يعني مغز و نخاع) مي باشد. در حال حاضر در حدود دو ميليون نفر در سرتاسر دنيا دچار اين بيماري مي باشند كه حدود سيصد هزار نفر از آنها در ايالات متحده آمريكا زندگي مي كنند.
بحث هاي زيادي در اين زمينه وجود دارد كه آيا بيماري ام اس در تمام طول تاريخ، بشر را گرفتار مي ساخته است يا فقط از حدود 200 سال پيش براي انسانها مشكل ساز شده است. اگر چه مداركي از تاريخ باستان وجود دارد كه علايمي از بيماري اي مشابه بيماري ام اس را توصيف مي كند، اما پزشكان مطمئن نيستند كه آن چيزي كه توصيف شده است، ام اس مي باشد يا يك بيماري ديگري كه در بعضي ويژگيها مشابه ام اس مي باشد.
خواه بيماري ام اس از چند هزار سال پيش وجود داشته است و يا اينكه در چند قرن اخير ايجاد شده باشد، تا سال 1835 ميلادي هنوز بطور رسمي توصيف نشده بود. تاريخدانها اولين توصيف علايم باليني ام اس را در كتابي كه توسط دكتر ژان كروويليه (Jean Cruveilhier) استاد دانشكده پزشكي پاريس در فرانسه نوشته شده است، پيدا كرده اند. دكتر ژان كروويليه در اين كتاب در مود چندين بيمار دچار ضعف پيشرونده، فلج دستها و پاها، اختلال در بينايي، اسپاسم يا گرفتگي عضلات و چند علامت ديگر توضيح داده است. همچنين بيان كرده است كه در معاينه و بررسي نخاع اين افراد، مناطقي خاكستري از بافت اسكار (جاي زخم) ديده مي شود كه او آنها را لكه يا نقطه ناميد. دكتر ژان كروويليه اين بيماري را "فلج بر اثر تحليل و از بين رفتن رشته هاي خاكستري نخاع" توصيف نمود.
الگوهاي علايم بيماري
از آنجايي كه بيماران مبتلا به ام اس مي توانند داراي درجات مختلفي از علايم و مشكلات جسمي، روحي و رواني باشند، پزشكان به اين بيماري بايد بصورت الگوهايي كه ايجاد مي كند نگاه كنند و نه اين كه با ديدن يك علامت خاص، تشخيص ام اس را براي بيمار بدهند.
هيچ آزمايش خاصي وجود ندارد كه تنها با انجام آن بتوان به تشخيص بيماري ام اس رسيد. يك پزشك عمومي وقتي مشكوك شود كه بيمارش ممكن است به بيماري ام اس دچار شده باشد معمولاً او را به يك متخصص اعصاب ارجاع مي دهد. متخصص اعصاب در برخورد با اين بيماران، ابتدا شروع به ارزيابي وضعيت و علايم آنها در طي مدت زمان مشخصي مي نمايد. با مشاهده بروز بعضي از علايم بيماري و انجام آزمايشهايي براي رد كردن ساير بيماريها، متخصص مغز و اعصاب قادر خواهد بود كه تشخيص بيماري ام اس را بدهد. اين الگوهاي بيماري شامل دو حمله عصبي مجزا كه حداقل يك ماه از هم فاصله داشته باشند و يا اينكه يك سري از حملات پيشرونده كه در طي شش ماه ايجاد مي شوند، مي باشد. براي تشخيص ام اس همچنين لازم است با انجام آزمايشهايي مشخص گردد كه بيش زا يك منطقه در سيستم عصبي مركزي وجود دارد كه ميلين آن آسيب ديده است (ايجاد پلاك)
با وجود چنين معيارهاي تشخيصي، چند ماه و يا حتي چندين سال لازم است تا پزشك بتواند تشخيص بيماري ام اس را در يك فرد بدهد. بعضي از علايم بيماري خيلي به آهستگي پيشرفت مي كنند و حملات بعضي از بيماران نيز به فواصل خيلي طولاني از يكديگر ايجاد مي شود. براي مثال خانم نانسي كه 36 سال سن دارد ابتدا متوجه شد كه يك چشمش تار شده است. او به چشم پزشك مراجعه نمود اما چشم پزشك هيچ مشكلي را در چشمهاي او پيدا نكرد و به همين دليل او را نزد يك متخصص مغز و اعصاب فرستاد. متخصص مغز و اعصاب نيز با انجام آزمايشاتي هيچگونه مشكلي را پيدا نكرد. بعد از مدتي چشم خانم نانسي دوباره وضعيت طبيعي خود را به دست آورد و بهبود يافت اما يكسال بعد دچار دردي پاي چپش شد. دوباره به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كرد و اين بار نيز هيچ مشكلي يافت نشد. با اين حال، وقتي بعد از مدتي دست راست او دچار سوزش و گزگز شد، پزشك براي او تقاضاي انجام آزمايشهايي را نمود و مشخص شد كه او دچار پلاكهاي عصبي است و در نتيجه به تشخيص بيماري ام اس رسيدند.
شرح بيماري
اسكلروز متعدد (اِم. اِس) يك اختلال مزمن درگيركننده بسياري از عملكردهاي دستگاه عصبي. يك سوم بيماران داراي بيماري خفيف و غيرپيشرونده هستند. در يك سوم ديگر بيماري پيشرفت آهسته‌اي دارد و در يك سوم باقيمانده پيشرفت بيماري سريع است. اين بيماري بزرگسالان جوان (سنين 40-20 سال) از هر دو جنس را مبتلا مي‌سازد ولي در خانم‌ها شايع‌تر است.
علايم شايع
مراحل زودرس:
اختلالات چشمي مبهم نظير تاري ديد يا دوبيني متناوب
ضعف؛ اختلال در راه رفتن يا حفظ تعادل
اختلال حسي مبهم يا كرختي و گزگز كردن
مراحل ديررس:
ضعف قابل توجه؛ لرزش
مشكلات تكلم
بي‌اختياري مدفوع يا ادرار
نوسانات خلقي زياد
ناتواني جنسي در مردان نوع علايم بين بيماران مختلف بسيار متفاوت است. گاهي علايم بيماران به اشتباه به مشكلات روحي يا عصبي نسبت داده مي‌شود.
علل
علل آن ناشناخته است. تحقيقات در اين باره حاكي از آن است كه مولتيپل اسكلروز (ام. اس) ممكن است ناشي از يك اختلال خودايمني يا يك ويروس داراي فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري آهسته باشد. لكه‌هايي از ماده سفيد در مغز و نخاع تخريب شده و نمي‌توانند تحريكات عصبي طبيعي را منتقل كنند.
عوارض افزايش‌دهنده خطر
كودكان و نوجوانان رشد يافته در آب‌وهواي سرد. مهاجرت بعدي به به منطقه‌اي با آب‌وهواي گرم در جلوگيري از بروز بيماري مؤثر نيست.
وجود سابقه خانوادگي اين بيماري
پيشگيري
در حال حاضر قابل پيشگيري نيست ولي دوره‌هاي عود بيماري با درمان كوتاه مي‌شود. از عفونت كه موجب عود بيماري مي‌شود پيشگيري كنيد.
عواقب مورد انتظار
گاهي بهبود خودبه‌خود رخ مي‌دهد. ولي در بيشتر موارد، ام. اس غيرقابل علاج است. علايم آن قابل تسكين يا كنترل است، و اين بيماري اغلب براي ماه‌ها تا سال‌ها پايدار باقي مي‌ماند. به طور شايع بيماران تا 30-20 سال پس از بروز بيماري زنده مي‌مانند.
تحقيقات علمي درباره علل و درمان اين بيماري ادامه دارد و اين اميد وجود دارد كه درمان‌هايي مؤثرتر و نهايتاً علايج‌بخش عرضه گردند.
عوارض احتمالي
عفونت‌هاي مجاري ادرار ناشي از اختلالات دفع مدفوع يا ادرار
زخم‌هاي فشاري ناشي از بستري طولاني مدت
يبوست ناشي از عدم تحرك
درمان
اصولي كلي
آزمون خاصي براي تشخيص اين بيماري وجود ندارد. بررسي‌هاي تشخيصي ممكن است شامل سي‌تي اسكن، ام‌آرآي، پاسخ فراخوانده بينايي (پاسخ الكتريكي نسبت به تحريك يك دستگاه حسي)، آزمايش مايع نخاع و معاينه فيزيكي باشد.
اين بيماري درمان اختصاصي ندارد. فروكش بيماري خودبه‌خود رخ داده و ارزيابي ميزان موفقيت درمان را مشكل مي‌سازد.
حمايت‌هاي روحي رواني. تشويق و اطمينان دادن به بيماران جهت كمك به جلوگيري از پيدايش نااميدي به درمان ضروري است.
براي ادراره يك زندگي طبيعي تا حدامكان تلاش كنيد ولي خود را خسته نكيند.
از محيط‌هاي گرم، حتي از دوش آب داغ گرفتن، اجتناب كنيد. گرما مي‌تواند به طور موقت علايم را تشديد كند.
از ماساژ مكرر نواحي درگير استفاده كنيد. اين كار به پيشگيري از ايجاد جمع‌شدگي عضلات كمك مي‌كند.
از استرس بپرهيزيد زيرا ممكن است علايم را بدتر كند.
گذاشتن سوند ادرار توسط خود بيمار در موارد تخليه ناكامل مثانه
برخي درمانگران طبي غيرمتعهد درمان‌هاي اثبات نشده بي‌ارزشي را ارايه مي‌دهند. قبل از صرف هزينه خود بابت اين درمان‌ها با گروه پزشكي خود در مورد درمان‌هاي غيرمعمول اين بيماري مشورت كنيد.
بستري كردن بيماران يا مراقبت از آنها در آسايشگاه‌هاي بيماران بسته به شدت بيماري ممكن است لازم باشد.
داروها
داروهاي كورتوني در طي دوره‌هاي عود بيماري يا تشديد علايم.
سيكلوفسفاميد به مهار واكنش مضّر دستگاه ايمني كمك مي‌كند.
شل‌كننده‌هاي عضلاني براي كنترل گرفتگي عضلات
اينترفرون و ساير درمان‌ها در دست بررسي قرار دارند. درمان‌هاي جديدي ممكن است به زودي عرضه گردند.
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري
يك برنامه منظم از تمرين‌هاي فيزيكي و فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري هاي ذهني ضروري است. درمان فيزيكي و بازتواني عضلاني با وسايل مكانيكي) استفاده از بريس، عصا يا واكر) براي غلبه بر معلوليت‌هاي فيزيكي توصيه مي‌گردد.
دوره‌هاي منظم استراحت را برنامه‌ريزي كنيد.
در صورت امكان فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري جنبي خود را ادامه دهيد. مشاوره با متخصص مربوط در اين‌باره ممكن است سودمند باشد.
رژيم غذايي
از يك رژيم غذايي عادي متعادل شده، و البته پر فيبر براي پيشگيري از يبوست، استفاده كنيد.
درچه شرايطي بايد به پزشك مراجعه نمود؟
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده تان داراي علايم اِم اِس باشيد.
بروز موارد زير در طي درمان:
ـ اختلالات بلع يا تنفس
ـ تشديد ناگهاني ضعف
ـ تب و لرز، يا ساير علايم عفونت
منبع: پایگاه پزشکی شفا