آيا هرگز برايتان پيش آمده است كه هنگام خيره شدن به يك زمينه صاف (مثلاً يك كاغذ سفيد يا آسمان آبي) متوجه ذرات كوچك غبار مانندي شويد كه جلوي چشمتان بالا و پايين مي‌روند و هرچه پلك مي‌زنيد باز هم مثل يك سايه كوچك در جلوي چشمتان قرار دارند؟ اين سايه‌هاي مزاحم را اصطلاحاً مگس پران مي‌گويند. معمولاً با حركت دادن چشم مگس‌پران هم حركت مي‌كند اما چون جهت حركت آن در خلاف جهت حركت چشم مي‌باشد نمي‌توان آن را با چشم تعقيب كرد.
مگس‌پران چيست؟
مگس‌پران در حقيقت سايه كدورت‌هاي موجود در مايع زجاجيه است كه روي شبكيه مي‌افتد و به صورت يك سايه تيره ديده مي‌شود. اين كدورت‌ها ممكن است ناشي از چسبندگي و ضخيم شدن رشته‌هاي زجاجيه، جمع شدن سلول‌هاي التهابي در زجاجيه و يا خونريزي در داخل چشم باشد.
زجاجيه چيست؟
زجاجيه مايع ژله مانندي است شبيه سفيده تخم مرغ خام كه بخش اعظم داخل كره چشم (از پشت عدسي تا روي شبكيه) را پر كرده است و به حفظ ساختمان كروي چشم كمك مي‌كند و شبكيه را در جاي خودش نگه مي‌دارد. ساختمان زجاجيه از يك شبكه اسفنجي متشكل از رشته‌هاي خيلي ظريف ايجاد شده كه مقادير فراوان آب و مواد محلول را در خود جاي داده و به آن حالت ژله‌اي بخشيده است. رشته‌هاي موجود در زجاجيه در قسمت‌هاي خارجي‌تر زجاجيه متراكم‌ترند و اتصالات نسبتاً محكمي به لايه‌هاي داخلي شبكيه دارند.
چرا مگس‌پران ايجاد مي‌شود؟
مگس‌پران عارضه بسيار شايعي است و با گذشت سن شيوع آن افزايش مي‌يابد به طوريكه بيش از 70- 60% افراد بالاي 60 سال مگس‌پران را تجربه كرده‌اند.
رشته‌هاي موجود در زجاجيه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسيار ظريف است و ديده نمي‌شود اما با بالا رفتن سن اين رشته‌ها ضخيم‌تر مي‌شوند و در بعضي جاها به هم مي‌چسبند و باعث ايجاد كدورت مي‌شوند كه سايه اين كدورت بر روي شبكيه به صورت مگس‌پران احساس مي‌شود. به علاوه در بسياري از افراد مسن بخشي از رشته‌هاي محيطي زجاجيه كه به شبكيه متصل بوده و از جاي خود كنده مي‌شود و به داخل بخش‌هاي مركزي زجاجيه مي‌افتد. اين حالت كه آن را (جداشدگي خلفي زجاجيه) مي‌نامند شايعترين علت ايجاد مگس‌پران است. گاهي اوقات هم وجود التهاب داخل چشمي (يووئيت) سبب تجمع سلول‌هاي التهابي در زجاجيه مي‌شود كه باعث ايجاد مگس‌پران مي‌شود. يك علت ديگر مگس‌پران وجود خونريزي در داخل زجاجيه است؛ مثلاً در افراد مبتلا به ديابت ممكن است خونريزي خفيف چشمي ابتدا به صورت يك مگس‌پران ديده شود.
مگس‌پران در چه افرادي شايع‌تر است؟
- افراد بالاي 60 سال
- افراد نزديك بين
- افرادي كه سابقه جراحي چشمي (بخصوص جراحي آب مرواريد) دارند.
- افرادي كه سابقه التهاب داخل چشمي (يووئيت) دارند.
جرقه چيست؟
در چشم پزشكي جرقه به معناي احساس وجود نور در ميدان بينايي است وقتي كه در حقيقت محرك نوري وجود ندارد. جرقه ممكن است به صورت خطوط درخشان صاعقه مانند يا به صورت اجسام ريز درخشنده به نظر برسد. جرقه ممكن است فقط در يك نقطه خاص ميدان بينايي ديده شود و يا به صورت نقاط ريز متعدد در بخشي از ميدان بينايي درآيد. احساس ديدن جرقه معولاً فقط چند ثانيه طول مي‌كشد اما غالباً تكرار مي شود. معمولاً در محيط‌هاي تاريك جرقه ها بيشتر تظاهر مي‌كنند. به علاوه حركات ناگهاني سر يا چشم‌ها ممكن است باعث ديدن جرقه شود.
چرا جرقه ايجاد مي‌شود؟
همانطور كه قبلاً گفته شد با افزايش سن رشته‌هاي زجاجيه ضخيم تر مي‌شوند و به هم چسبندگي پيدا مي‌كنند. اين چسبندگي رشته‌هاي زجاجيه ممكن است باعث كشيده شدن پرده شبكيه گردد از آنجا كه پاسخ سلول هاي شبكيه به محرك ها بصورت درك نور است هر عاملي كه سلول هاي شبكيه را تحريك كند در مغز به عنوان نور تفسير مي شود. به همين علت وقتي شبكيه تحت كشش قرار گيرد جرقه‌هاي نوري ديده مي‌شود.
آيا مگس‌پران و جرقه خطرناك است؟
بسياري از افراد مدت ها مگس‌پران داشته اند و هيچ مشكل خاصي پيدا نكرده اند. مگس پراني كه سال هاي سال وجود داشته و تغيير خاصي پيدا نكرده است معمولاً خطري ندارد اما بروز مگس پران جديد مي تواند ناشي از مشكلات جدي چشمي باشد. البته همانطور كه گفته شد شايعترين علت بروز مگس پران جديد (جداشدگي زجاجيه خلفي) است كه به خودي خود خطري ندارد اما گاهي اوقات در حين جدا شدن زجاجيه بخشي از شبكيه نيز همراه با آن كنده مي‌شود و باعث ايجاد سوراخ يا پارگي در پرده شبكيه مي‌شود كه مي تواند سبب جدا شدن پرده شبكيه و مشكلات شديد بينايي شود.
به‌طوريكه قبلاً ذكر شد وجود جرقه معمولاً ناشي از كشش و تحريك شبكيه است، بنابراين در افرادي كه اخيراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ايجاد پارگي در پرده شبكيه وجود دارد.
تشخيص علت ايجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاينه دقيق چشم پزشكي امكان‌پذير نيست بنابراين لازم است تمام افرادي كه دچار جرقه هستند و يا مگس‌پران جديد پيدا كرده‌اند حتماً توسط چشم‌پزشك معاينه شوند. براي انجام معاينه ابتدا مردمك با استفاده از قطره‌هاي مخصوص باز مي‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسايل مخصوص زجاجيه و شبكيه معاينه مي‌شود. در صورتي كه در معاينه هيچ مشكلي به جزء (جداشدگي زجاجيه خلفي) وجود نداشته باشد و شبكيه سالم باشد معمولاً خطري وجود ندارد و اقدام خاصي لازم نيست اما در مواردي كه آسيبي به پرده شبكيه وارد شده باشد يا خونريزي يا التهاب داخل چشمي وجود داشته باشد بايد درمان انجام شود.
گاهي با يك نوبت معاينه نمي‌توان علت دقيق مگس‌پران را تشخيص داد. در اين حالت معمولاً لازم است معاينه در فواصل 2-3 هفته يك بار تكرار شود تا زماني كه مطمئن شويم علت خطرناكي وجود ندارد.
يك نكته مهم آن است كه جرقه حتي اگر با پارگي شبكيه همراه باشد معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بين مي رود؛ مگس پران هم حتي در صورت همراهي با پارگي شبكيه پس از چند هفته كوچك مي شود. بنابراين در افرادي كه جرقه يا مگس پران جديد ايجاد شده حتي اگر خود به خود خوب شده باشد لازم است معاينه كامل چشم انجام شود.
آيا جرقه و يا مگس‌پران قابل درمان است؟
همانطور كه قبلاً گفته شد مگس‌پران معمولاً علت خطرناكي ندارد و نيازي به درمان ندارد. در اكثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه مگس پران به تدريج كوچك مي شود و فرد نيز عادت مي كند كه آن را نديده بگيرد. اما در مواردي كه مگس پران با سوراخ يا پارگي پرده شبكيه همراه باشد ممكن است نياز به اقدامات درماني مثل ليزر يا عمل جراحي براي جلوگيري از پارگي پرده شبكيه وجود داشته باشد.
جرقه نيز در صورتي كه علت خطرناكي نداشته باشد پس از چند روز تا چند هفته برطرف مي‌شود و نياز به درمان ندارد.
علل غير چشمي جرقه
افرادي كه ميگرن دارند اغلب نوع ديگري از جرقه را تجربه مي‌كنند. اين جرقه‌ها به صورت خطوط زيگزاگي لرزان يا نقاط بزرگ شونده ديده مي‌شود. معمولاً اين جرقه‌ها ابتدا در وسط ميدان بينايي ظاهر مي‌گردد (يعني روبروي فرد ديده مي‌شود) و در عرض 15 تا 20 دقيقه به تدريج به كناره‌هاي ميدان بينايي كشيده شده، كم‌كم محو مي‌گردد. پس از آن سر درد شروع مي‌شود كه معمولاً يك طرفه و ضربان‌دار است. البته در بعضي از افراد فقط جرقه تظاهر مي‌كند و سردرد اتفاق نمي‌افتد. اين حالت را "ميگرن چشمي" مي‌گويند. يك نكته مهم آن است كه جرقه ناشي از ميگرن همزمان در هر دو چشم ديده مي‌شود اما جرقه ناشي از مشكلات چشمي فقط در چشم مبتلا تظاهر مي‌كند.
يك علت ديگر جرقه برخورد ضربه ناگهاني به سر است. (احتمالاً به همين دليل) برخورد هر ضربه ناگهاني به سر ممكن است باعث شود كه فرد تا چند ثانيه جرقه‌هاي درخشان كوچك ببيند يا اصطلاحاً (برق از چشمش بپرد.)
كلام آخر
همانطور كه گفته شد مگس‌پران‌هاي قديمي كه سال‌ها وجود داشته و تغيير خاصي پيدا نكرده است معمولاً بي‌خطر است. اما در موارد زير لازم است حتماً به چشم پزشك مراجعه كنيد:
- مگس‌پراني كه جديداً ايجاد شده است (حتي اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)
- مگس‌پران قديمي كه جديداً بزرگتر شده يا تغيير ديگري پيدا كرده است.
- مگس‌پران همراه با جرقه (حتي اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد)
- مگس‌پران همراه با كم شدن يا تاري ديد يا احساس وجود پرده در جلوي چشم (اين علامت بسيار مهم است و ممكن است ناشي از كنده شدن بخشي از شبكيه باشد كه به درمان فوري نياز دارد)
- ديدن جرقه حتي اگر با هيچ مشكل چشمي ديگري همراه نباشد و پس از چند روز خودبه‌خود بهبود پيدا كرده باشد.
منبع : بیمارستان چشم پزشکی نور