چشم عضو بارز اولين حس از حواس پنجگانه يعني بينايي است. انواع گوناگوني از اندامهاي حساس به نور در موجودات زنده يافت ميشود. سادهترين انواع چشمها تنها توان تشخيص وجود نور در پيرامون را دارند در صورتيکه چشمهاي پيچيدهتر قادرند شکلها و رنگها را نيز از هم باز شناسند.
چشم انسان داراي اجزاي پلک، مژه، ملتحمه، صلبيه، قرنيه، مردمک، عنبيه، زجاجيه، عدسي (چشم)، زلاليه، شبکيه و مشيميه است.
قرنيه
قرنيه قسمت شفاف و شيشه مانند جلوي چشم ميباشد که مقطعي از يك كره يا يك جسم بيضوي است و از وراي آن قسمت رنگي چشم يعني عنبيه ديده ميشود. قرنيه از سه لايه اصلي تشكيل شده كه به ترتيب از سطح خارجي به عمق شامل اپيتليوم، استروما و اندوتليوم ميباشند.
اعمال جراحي ليزيک و يا ليزر براي تصحيح شماره عينک بروي اين قسمت انجام ميگيرد. با انجام اين گونه اعمال جراحي، انحناي قرنيه تغيير و شماره چشم اصلاح ميگردد.
عمل پيوند قرنيه در بيماريهايي مانند عفونتها وديستروفيها که سبب کدورت قرنيه و بيماري قوز قرنيه که سبب نامنظمي سطح قرنيه ميگردند، روي اين ناحيه از چشم انجام ميگيرد. در اين نوع عمل جراحي، قرنيه بيمار با يک قرنيه سالم از چشم انساني ديگر که فوت کرده تعويض مي گردد. عمل پيوند قرنيه شايعترين و موفقترين پيوند اعضاء در بدن انسان محسوب ميشود.
مردمک
مردمک در واقع سوراخ گردي است که در مرکز عنبيه چشم تعبيه شده است. مردمك همانند ديافراگم دوربين عكاسي است و با اتساع و انقباض عضلات موجود در خود باعث تغيير اندازه مردمك ميزان نور ورودي به داخل چشم را کنترل مينمايد.
عنبيه
عنبيه قسمت رنگي چشم است كه در پشت قرنيه قرار ميگيرد و به رنگهاي مختلف مانند آبي، سبز، قهوهاي، عسلي و غيره ميباشد. به علت شفافيت قرنيه، عنبيه از وراي آن به خوبي ديده ميشود. خصوصيات و ساختمان عنبيه هر فرد مانند اثر انگشت وي منحصر به فرد ميباشد.
مايع زلاليه
مايع زلالي است كه در جلوي چشم و بين قرنيه و عدسي در جريان است. اين مايع باعث رساندن مواد تغذيهاي به قسمتهاي قدامي چشم ميشود. اين مايع همواره در حال توليد و ترشح به داخل چشم و متعاقبا تخليه از چشم ميباشد. تجمع بيش از حد طبيعي آن در داخل چشم به هر دليل باعث افزايش فشار داخل چشم و متعاقباً صدمه به عصب بينايي و بيماري گلوكوم ميشود.
عدسي
عدسي در پشت مردمك واقع شده است و عمل تطابق و متمركز کردن نور بر روي شبكيه را انجام ميدهد. قدرت عدسي در افراد سالم حدود 20 ديوپتر (واحد قدرت عدسي) است. اين ساختمان در سنين پايين، قابليت تغيير قدرت داشته و اين خاصيت سبب ميشود تصاوير اشياء دور و نزديك، هر دو واضح ديده شوند. به اين عمل عدسي تطابق (accommodation) ميگويند. اين قابليت از سن 45-40 سالگي به بعد، کاهش مييابد و بنابراين پير چشمي عارض ميگردد، بدين معنا که براي ديد نزديک و مطالعه نياز به عينک جداگانه خواهد بود.
آب مرواريد که يکي از شايعترين بيماريهاي چشم ميباشد به علت کدر شدن عدسي چشم اتفاق مي افتد.
عضلات خارج چشمي
حركت چشم توسط شش عضله انجام ميشود كه به آنها عضلات خارج چشمي گويند. اين عضلات شامل عضله مستقيم خارجي، عضله مستقيم داخلي، عضله مستقيم فوقاني و عضله مستقيم تحتاني و عضلات مايل فوقاني و تحتاني ميباشند.
صلبيه (sclera)
پوشش خارجي سفيدرنگي كه جدار چشم را در عقب و اطراف قرنيه تشكيل ميدهد.
مشيميه (choroid)
لايه عروقي در بين اسكلرا و شبكيه است كه مسئول خونرساني و تغذيه قسمتهاي خلفي چشم ميباشد.
زجاجيه
زجاجيه در واقع يک ماده ژله مانند شفافي است كه محوطه پشت عدسي چشم را پر ميكند. اين ماده ژل مانند در سنين پايينتر قوام بيشتري دارد و با افزايش سن تغييراتي در اين ژل به وقوع ميپيوندد كه قوام آن را کاهش ميدهد. همچنين در افرادي که نزديک بين هستند به علت اينکه محوطه پشتي چشم آنها بزرگتر از افراد ديگر مي باشد، تغييرات در ژل زجاجيه سريعتر به وقوع ميپيوندد. اين تغييرات را افراد ممکن است بصورت اشكال متحركي شبيه مو و يا بال مگس (مگسپران) در ميدان بينايي خودشان ببينند. خصوصاً در موقع نگاه به يك زمينه سفيد و روشن اين اشکال بيشتر جلب توجه ميكند.
بعلت چسبندگي طبيعي زجاجيه به اطراف شبکيه، در هنگام بوجود آمدن مگس پران جديد يا ديدن جرقه نوراني، چشم بايد مورد معاينه دقيق قرار گيرد تا از عدم پارگي و سوراخ شدگي شبکيه مطمئن گرديم.
شبکيه
شبکيه پرده حساسه چشم مي باشد که ته چشم را کاملا فرش نموده است. اين ناحيه تصاويري را كه وارد چشم شده دريافت و آن را به امواج عصبي تبديل کرده و از طريق عصب بينايي به مغز ارسال مينمايد.
مرکز بينايي يا ماکولا ناحيهاي از مرکز شبکيه است که حدود ۵/۱ ميليمتر قطر دارد و بيشترين ميزان حدت بينايي در اين قسمت از شبکيه متمرکز ميباشد. در صورت آسيب اين ناحيه، بينايي ميتواند تا بيش از ۹۰ درصد کاهش يابد. بيماري دژنرسانس ماکولا (به زبان عاميانه پوسيدگي مرکز بينايي) که در بعضي از افراد در سنين بالا پيش ميآيد و سبب کاهش متوسط تا شديد بينايي ميگردد، در اين ناحيه اتفاق ميافتد.
عصب بينايي
عصب چشم در واقع ادام سلولهاي حساسه شبکيه است که تا بخشهايي از مغزادامه مييابد و امواج بينايي را از شبكيه به مغز انتقال ميدهد.
بيماريهايي مانند مولتيپل اسکلروزيس يا همان MS ميتواند آسيبهايي را در مسير عصب بينايي ايجاد و سبب کاهش بينايي گردد. سمومي مانند الکل متيليک (الکل چوب) سبب آسيب دايمي عصب بينايي و خشک شدن (آتروفي) عصب بينايي ميگردد و نابينايي غير قابل درمان ايجاد نمايد.
منبع : کتاب بيماريهاي شايع چشم به زبان ساده / دکترمحمد پاکروان