1- آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی رحم و ضمائم آن

مثانه باید پر از ادرار باشد؛ زیرا مثانه پر همانند یك ذره‌بین برای بررسی رحم و تخمدان‌ها در سونوگرافی عمل نموده و موجب شفافیت تصویر می‌شود. به علاوه مثانه پر، گازهای روده را كه مزاحم سونوگرافی هستند به بالا رانده و آنها را از صحنه تصویربرداری دور می‌سازد.

توجه 1: نوشیدن آب، چای، آب‌میوه و دیگر مایعات برای پر شدن مثانه كافی است، لذا هیچگاه از داروهای مدر (ادرار آور) خصوصاً بدون توصیه پزشك استفاده نكنید.

توجه 2: در سونوگرافی از زنان باردار تا هفته 12 حاملگی، مثانه، باید كاملاً پر باشد ولی برای ماه‌های بالاتر نیازی به پر بودن مثانه نیست.

توجه 3: برای انجام سونوگرافی از داخل واژن، مثانه نیمه پر كافی است. در این حالت مثانه خیلی پر ایجاد مزاحمت می‌كند. بنابراین اگر در مواردی قرار باشد سونوگرافی از روی شكم انجام گیرد ابتدا با مثانه پر مراجعه نمایید. سپس كمی از ادرار داخل مثانه در صورت لزوم تخلیه شده و سونوگرافی داخل واژینال انجام می‌شود.

تذکرات مهم :

1- سونوگرافی باید از روی پوست  كاملاً لخت و برهنه و تماس با ژل مناسب و پاكیزه انجام شود.
2- وجود موی اندك در ناحیه سونوگرافی مزاحمتی ایجاد نمی‌كند ولی در مواردی كه موی بیش از حد در محل وجود دارد باید قبل از انجام سونوگرافی نسبت به تراشیدن آن اقدام نمود.
3- زخم‌های باز با انجام سونوگرافی مغایرت دارند، زیرا ژل سونوگرافی موجب تحریك زخم یا آلودگی بیشتر آن می‌شود.
4- همیشه قبل از انجام سونوگرافی، پزشك خود را از سابقه اعمال جراحی قبلی خود مطلع نمائید.
5- انجام سونوگرافی داخل واژن در ماه‌های پایین حاملگی اشكالی نداشته و در ماه‌های بالاتر نیازی به انجام این روش نیست.

2- سونوگرافی دستگاه ادراری

دستگاه ادراری در هر دو جنس از دو كلیه، دو میزنای (حالب)، مثانه و پیشابراه تشكیل شده است. اصولاً تمامی بخش‌های دستگاه ادراری با سونوگرافی قابل بررسی است، اما حالب‌های طبیعی معمولاً به جهت آنكه قطر بسیار كمی داشته و دو جدار آن به صورت مجازی روی هم خوابیده‌اند، در سونوگرافی دیده نمی‌شوند. سونوگرافی كاربردهای متعددی در بررسی دستگاه ادراری دارد كه از آن جمله می‌توان به بزرگ شدن كلیه‌ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده‌ها، بررسی تومورها، كیست‌ها و آبسه‌های كلیه، بررسی اندازه كلیه در بیمارانی كه پیوند كلیه شده‌اند، ارزیابی پروستات و مثانه و ... اشاره نمود.

آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی دستگاه ادراری :

برای بررسی مثانه و مجاورات آن باید مثانه پر باشد. اما مثانه لبریز از ادرار (به شدت پر) به علت پس زدن ادرار به حالب‌ها و سیستم جمع كننده ادرار و لگنچه‌های كلیه ممكن است منجر به تشخیص اشتباه شود.

توجه: گاهی لازم است كه مثانه در دو حالت پر و پس از تخلیه (مثلاً برای بررسی بزرگی پروستات) مورد سونوگرافی قرار گیرد.

وجود پانسمان و زخم پوستی در محل كلیه‌ها از دقت سونوگرافی می‌كاهد. مثلاً در سوختگی‌های شدید انجام سونوگرافی غیرممكن است.

3- سونوگرافی شكم و دستگاه گوارش

حفره شكم جدای از دستگاه ادراری و تولید مثل در برگیرنده دستگاه‌های متعددی از جمله دستگاه گوراش، كبد، كیسه صفرا، طحال و لوزالعمده (پانكراس) است. این اعضاء به سه گروه تو خالی حاوی هوا و گاز (معده، روده باریك، روده بزرگ)، اعضاء توپر (مانند كبد، طحال و ...) و اعضاء تو خالی حاوی مایعات (مانند مثانه و كیسه صفرا) تقسیم می‌شوند. سونوگرافی بیشتر برای بررسی اعضاء توپر و توخالی حاوی مایع به كار می‌رود و در این بین مهم‌ترین كاربرد آن در تشخیص بیماری‌های كیسه صفرا است. هوا یا گاز درون اعضاء توخالی مانند معده با انعكاس امواج صوتی مزاحم، مانع از انجام سونوگرافی می‌شوند. لذا داخل معده و روده را نمی‌توان در شرایط عادی دید ولی در برخی بیماری‌ها متخصص سونوگرافی با انجام مانورهای خاص قادر است تا جدار معده و روده‌ها و ضخامت آنها را مورد بررسی قرار دهد.

با سونوگرافی می‌توان تورم كیسه صفرا را در اثر تجمع و غلیظ شدن صفرا به علت سنگ‌ها و تومورها تشخیص داد. همچنین از این روش برای بررسی كیست‌های عفونی مانند كیست هیداتیك (انگلی كه از طریق خوردن مواد غذایی خصوصا سبزیجات آلوده به مدفوع سگ مبتلا منتقل می‌شود)، كیست‌های مادرزادی، آبسه‌های عفونی و میكروبی كبد، تومورهای كبد و طحال نیز استفاده می‌شود.

از سونوگرافی همچنین می‌توان برای تشخیص مواردی مانند آپاندیسیت (التهاب آپاندیس) نیز بهره جست. گاهی دقت سونوگرافی برای بررسی توده‌ها و متاستازهای كبد (تومورهایی كه از دیگر نقاط بدن منشاء گرفته و به كبد رسیده‌اند) حتی از سی‌تی‌اسكن بیشتر است.

آمادگی های پیش از انجام سونوگرافی دستگاه گوارش، كبد و كیسه صفرا :

- بهتر است بیماری كه قرار است تحت سونوگرافی كبد، كیسه صفرا و مجاری صفراوی قرار گیرد ناشتا باشد.

توجه 1: مصرف غذاهای چرب مانند كره، تخم‌مرغ و ... اكیداً ممنون است.

زیرا مصرف غذاهای چرب موجب انقباض كیسه صفرا و تخلیه صفرا به روده شده و این موضوع سبب می‌شود تا كیسه صفرا در سونوگرافی دیده نشده یا قابل بررسی نباشد.

توجه 2: مصرف مایعات ساده مثل آب و چای بلامانع است.

- برخی از متخصصین پس از انجام سونوگرافی در مرحله ناشتایی، زرده تخم‌مرغ به بیمار داده و یكساعت پس از خوردن زرده تخم‌مرغ مجدداً بیمار را سونوگرافی می‌كنند.

- در بیشتر موارد متخصص سونوگرافی شما را در دو حالت خوابیده و نشسته تحت سونوگرافی قرار می‌دهد زیرا سونوگرافی كیسه صفرا باید در این دو وضعیت انجام شود تا سنگ‌های پنهان شده در كیسه صفرا به حركت در آمده و قابل مشاهده گردند. این موضوع خصوصاً زمانی انجام می‌شود كه نتیجه سونوگرافی كیسه صفرا در وضعیت خوابیده طبیعی است.

گروه تحقیق و تالیف مجله پزشکی مادر