همه چیز درباره دیابت - بخش دوم

 

مدیریت و کنترل بیماری دیابت نوع 1:
وقتی کسی با خبر می شود که دارای بیماری دیابت است ، افسرده ، نگران و غمگین می شود. این احساس وی قابل درک است . زیرا دیابت بیماریی است که کل زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. فرد بیمار بسیاری از چیزها را باید رعایت کند ، از بسیاری فعالیت ها و خوراکی ها بایستی بپرهیزد. با این حال بهترین کار کسب اطلاعات و بالا بردن سطح آگاهی نسبت به این بیماری است تا به کمک این آگاهی ، تا حد توان از کاهش کیفیت زندگی جلوگیری کرد.
برای دیابت نوع 1 درمان اصلی انسولین است . انسولین را نمی توان بصورت خوراکی استفاده کرد زیرا آنزیم های دستگاه گوارش باعث تخریب آن می گردند. تاکنون تنها روش، تزریق بود. ولی از سال 2006 ، روش تنفسی نیز ابداع گردیده است . با این حال این روش ، نیاز به روش تزریقی را کاملا بر طرف نمی کند. البته روی انسولین خوراکی ، یا روش جذب پوستی نیز تحقیق می شود.
نوع تغذیه و ورزش نیز به کنترل این بیماری کمک می کند و میزان نیاز به انسولین را کاهش می دهد. معمولا پزشک با توجه به نوع تغذیه ، میزان قند خون و سطح فعالیت بدنی بیمار ، یک برنامه برای تزریق انسولین تنظیم می کند.

مدیریت و کنترل بیماری دیابت نوع 2:
اغلب بیماران دیابت نوع 2 ، نیازی به تزریق انسولین ندارند ، این بیماران به کمک کاهش وزن ، ورزش و مصرف داروهایی که مقاومت به انسولین را کاهش می دهد ، این نوع دیابت را کنترل می کنند. البته این بیماران معمولا به بیماری های دیگر مانند چاقی ، فشار خون بالا و کلسترول بالا هم مبتلا هستند.
اولین گام برای درمان این بیماران ، کاهش وزن است . با کاهش وزن به میزان کافی ، ممکن است پدیده مقاومت به انسولین در بدن آنها برطرف شود . برنامه بلند مدت ، شامل ورزش و رژیم غذایی هم می گردد. برای تعداد زیادی از بیماران ، چون قادر به رعایت رژیم غذایی دقیق و یا انجام ورزش نیستند ، داروهایی هم تجویز می شود. این داروها دارای اثرات متفاوتی هستند، مانند تحریک پانکراس ، برای تولید بیشتر انسولین ، کاهش مقاومت به انسولین ، کاهش تولید قند.
همیشه ، تزریق انسولین به عنوان آخرین راه حل مورد نظر قرار می گیرد . بویژه پس از آنکه درمان های خوراکی کاملا سودمند نمی شود. حدود 30درصد از بیماران دیابت نوع 2 از انسولین استفاده می کنند. منتهی به نظر می رسد که تا دو برابر این میزان ، نیازمند انسولین باشند تا بتوانند میزان قند خون خود را در محدوده طبیعی نگهدارند.
روش معالجه سخت گیرانه که بر نگهداشتن میزان قند خون بیماران در محدوده ای طبیعی اصرار دارد ، در دراز مدت نتایج بهتری به همراه می آورد. بطوریکه عوارض این بیماری را به حداقل می رساند. این روش مبتنی بر تزریق روزانه انسولین در سه نوبت به بیمار است. در این روش البته روزانه چهار بار قند خون باید اندازه گرفته شود . تا اطمینان حاصل شود که میزان قند در محدوده طبیعی قرار دارد.
امروزه درمان های کمکی دیگری برای بیماران دیابتی وجود دارد که در کنار درمان اصلی باعث کاهش چشمگیر عوارض بسیاری میگردد. مطالعات نشان داده اند که استفاده از مکمل هایی مانند کرومیم ، منیزیم و وانادیم اثرات سودمندی در کنترل دیابت و عوارض آن دارند.
امروزه همچنین دستگاه هایی بسیار کوچک و جیبی ساخته شده اند که به کمک یک نمونه کوچک خونی که از نوک انگشت بیمار گرفته می شود ، قند خون را اندازه می گیرد. و این امر به کنترل و تنظیم قند خون بیمار ،  بسیار کمک می کند. این دستگاه ها را می توان از داروخانه ها و یا فروشگاه های مجاز لوازم پزشکی ، تهیه کرد.

برنامه غذایی رکن اصلی درمان بیماری دیابت

برنامه غذایی رکن اصلی درمان بیماری دیابت است . اما این برنامه بسته به نوع دیابت بیمار متفاوت است.
در دیابت نوع 1 هر برنامه غذایی بایستی منطبق با برنامه تزریق انسولین باشد. دانستن اینکه هر غذا چه تاثیری در میزان قند خون دارد ، بسیار مهم است . در حالیکه دیابت نوع 2 به حجم غذا و میزان کالری که وارد بدن می کنیم ، بستگی زیادی دارد. بنابراین کاهش کالری ورودی امری حیاتی است.
در هر دو نوع دیابت بایستی از ترکیب صحیحی از کربو هیدرات ها و پروتئین ها و چربیها در طول روز ، استفاده گردد. این برنامه عموما بایستی حاوی مقدار کمی چربی های اشباع شده و در برابر ، مقدار زیادی فیبر و سبزیجات باشد.
امروزه بیماران دیابتی نوع 1 ، می توانند بر طبق عادت های صرف غذا ، انسولین خود را دریافت کنند ، با توجه به امکان اندازه گیری چند باره میزان قند خون ، آنها می توانند از نوسانات شدید آن جلوگیری کنند و میزان قند خون را در محدوده های طبیعی نگه دارند . از سویی برای پرهیز از افت شدید قند خون در طول شب ، بهتر است این بیماران قبل از خواب ، یک وعده سبک غذایی داشته باشند. با توجه به اینکه چاقی از علل اصلی ابتلا به دیابت نوع 2 به شمار می رود ، در مورد این بیماران ، یک برنامه غذایی مبتنی بر کاهش میزان کالری و چربی های اشباع شده ، اغلب توصیه می گردد. از سویی با توجه به احتمال پر فشاری این بیماران ، کاهش مصرف نمک نیز به آنها توصیه می شود.
بنابراین بایستی بیماران دیابتی ، با مراجعه به کار شناسان تغذیه و با هماهنگی پزشک خود ، یک برنامه منظم غذایی را برای خود طراحی بکنند طوریکه از افت شدید قند خون نیز پیشگیری گردد و آنها بتوانند براحتی به زندگی روزانه و طبیعی خود بپردازند . یکی از دغدغه های اصلی بیماران دیابتی ، مصرف غذا در بیرون از منزل خود ، مثلا در مسافرت ها و مهمانی ها می باشد . با رعایت نکات زیر میتوان از دغدغه ها ، تا حدی در امان ماند:
- درباره نحوه آماده شدن غذا بپرسید ، سرخ کرده نباشد ، حاوی سس زیاد ، یا آب گوشت غلیظ نباشد .

- از سس کم کالری برای سالاد و سبزیجات استفاده کنید و یا آن را بدون سس بخورید .
- در حجم کم بخورید.
- اگر انسولین مصرف می کنید ، زمان آن را با زمان غذا خوردن ، هماهنگ کنید.
- اگر هوس یک دسر کرده اید ، بسیار کم بخورید.

تاثیر ورزش بر دیابت

ورزش کلا برای پیشگیری از بیماریها سودمند است ، در اینجا نیز به بیماران دیابتی انجام ورزش توصیه می شود. ولی با توجه به اینکه ورزش مصرف قند را بالا می برد ، اگر نکات لازم رعایت نشود ممکن است به افت شدید قند خون منجر شود .
برای پرهیز از این عارضه توصیه می شود که بیمار میزان قند خون خود را بداند و برنامه کنترل آن را با ورزش منطبق سازد.
ورزش حتما نبایستی سنگین باشد ، بلکه داشتن هر گونه فعالیت بدنی به مدت 30 دقیقه در روز کفایت می کند. انجام ورزش معمولا یک تا سه ساعت پس از صرف غذا مناسب تر است در این زمان میزان قند خون نیز نسبتا بالاست . اگر قند خون را اندازه بگیرید ، مقدار آن قبل از آغاز ورزش نباید کمتر از 100MG/DL باشد. پس از 30 دقیقه ورزش ، قند خون خود را دوباره اندازه بگیرید ، در این صورت از میزان افت آن و نحوه تغییرات قند خون آگاه می شوید و بهتر می توانید برنامه ریزی کنید. همیشه یک بر چسب که نشانگر وضعیت دیابتی بودن شما باشد ، همراه داشته باشید . در این برچسب لازم است حتی اگر انسولین تزریق می کنید،قید گردد. همیشه مقداری شکلات و آب نبات همراه خود بردارید. ورزش کاران دیابتی ، بایستی از کفش مناسب استفاده کنند. آنها همچنین اگر مشکل بینایی دارند ، قبل از ورزش باید با پزشک خود مشورت کنند.

درمان دیابت نوع 1 با انسولین
تا قبل از سال 1921 که انسولین کشف شد ، بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 ، در اثر عوارض این بیماری فوت می کردند.انسولین با آنکه این بیماری را معالجه می کند، ولی تاثیر به سزایی در ادامه حیات این بیماران داشته است.
انسولین خود انواع مختلفی دارد.بر حسب سرعت عمل ، انسولین را طبقه بندی می کنند.البته این ماده را از طریق منابع مختلف می توان تولید کرد ولی امروزه بیشترین مقدار را از منابع انسانی تامین میکنند.
ترکیبی از انواع انسولین را برای کنترل سطح قند خون می توان برای بیمار تجویز کرد.با آنکه می توان بیشترین میزان انسولین و مدت زمان پایداری آنرا دربدن تخمین زد،با این حال نمی توان تضمین کرد که الگوی تغییرات آن ثابت بماند.
میزان دوز بالاتر انسولین می تواند دوام بیشتری داشته باشد،اما از سویی سرعت جذب می تواند تغییر کند و این روند را تحت تاثیر قرار دهد.
انواع انسولین به قرار زیر است:
- انسولین با سرعت جذب بسیار بالا : این انسولین در عرض 15 دقیقه پس از تزریق ،جذب می شود. فایده سرعت بالای آن این است که در زمان نزدیکتری به وعده غذایی می توان تزریق کرد.

- انسولین با سرعت جذب بالا : انسولین تنفسی در این گروه قرار دارد.این انسولین را می توان 10 دقیقه قبل از خوردن غذا تزریق کرد. در مدت 90-30 دقیقه ، جذب آن به حداکثر می رسد و حدود 8-5 ساعت دوام می آورد .


- انسولین با سرعت جذب متوسط : این انسولین حدود 2 ساعت پس از تزریق آغاز به جذب شدن می کندوبیشترین مقدار جذب و تاثیر آن پس از تزریق ، بین 15-4 ساعت طول می کشد و معمولا بین
24 - 18 ساعت پایداری دارد.

- انسولین با مدت عمل طولانی : این انسولین به کندی جذب می شود و جذب حداکثری آن کم است ولی حدود 36 ساعت پایداری دارد.

به کمک یک برنامه ریزی می توان ترکیبی از این انسولین ها را برای بیمار تجویز کرد. البته انسولین گلانژین Glangine(لانتوس Lantus -) را نمی توان با گروه های دیگر ترکیب کرد و حتما بایستی جداگانه تزریق شود. این برنامه ریزی حتما بایستی تحت نظر کارشناس تغذیه و پزشک بیمار ، انجام گیرد.
برای درمان دیابت نوع 2 ، ابتدا برنامه غذایی و برنامه ورزشی برای بیمار بایستی تدوین کرد سپس ، به کمک طیف وسیعی از داروها مانند سولفونیلروس  Sulfonylureas- ، بیگاندیس Biguanides - ، مهار کننده های آلفا – گلوکوسیداس Alpha-Glucosidase ، تیازولیدانیدیون Thiazolidinediones -، مگلی تینیدس –Meglitinides ، انسولین ، می توان این بیماری را کنترل کرد. 

کمترین مقدار مجاز قند خون
بیشتر متخصصان ، میزان 60mg/dl را به عنوان حد پایین ، مطرح می کنند. زمانی که قند خون کمتر از آن شود ، عوارض هیپوگلیسیمی بروز می کند . با این حال با توجه به تفاوت و ویژگی های شخصی انسانها ، مرز مشخصی را نمی توان قاطعانهمعین کرد. برخی هستند که افت قند خون را تا 40mg/dl  تحمل می کنند ، برخی هستند که از 70mg/dl کمتر ، دچار عوارض شدید می شوند. 

علائم برجسته
نشانه های افت قند ، به ویژه در مبتلایان به دیابت نوع 1 ، غلط انداز هستند . حتی برای نمونه ، نمی توان تپش قلب ، تعریق و اضطراب را از نشانه های اختصاصی این حالت ، یعنی افت شدید قند خون دانست. در عوض مغشوش شدن قدرت تفکر را می توان اولین علامت آن دانست. برخی از بیماران حتی وارد مرحله بی خبری و نا هشیاری هم می شوند . حالتی که آنها از علائم مرض خود حتی در بدترین وضعیت ِ قند خونشان با خبر نمی شوند. 
قند خون پایین یا هیپوگلیسیمی چون سیستم عصبی خودکار را تحت تاثیر می گذارد ، باعث حمله اضطراب می شود. در این حالت ، سطح آدرنالین خون بالا می رود و باعث تعریق ، عصبی شدن ، لرزش و تپش قلب ، بروز نوعی بی خیالی ، سرخوشی و اغلب اوقات حس گرسنگی می گردد .
قند خون پایین باعث تضعیف کارکرد های مغز گردیده و در نتیجه خستگی ، ضعف ، تاری دید ، پریشان گویی و بی قراری را به دنبال می آورد . رفتارهایی را سبب می شود که رنگی از مستی ، کج خلقی و یا حماقت دارد. قند خون اگر باز هرم پایین تر بیافتد ، فرد را دچار حمله ، بی هوشی و حتی مرگ می کند. اتفاقا اگر در حین رانندگی روی دهد ، خطرات جدی را برای خود فرد و دیگران ایجاد می کند.
همه ، این علائم را تجربه نمی کنند و به سختی می توان تفاوت ناشی از حالتهای هیپوگلیسیمی و یک مشاجره و دعوا را تشخیص داد. از سویی مهار کننده های بتا و مصرف الکل ، عوارض هیپوگلیسیمی را شدیدتر می کنند و در مصرف آنها باید بسیار احتیاط کرد.
اگر پدیده افت قند به هنگام خواب روی دهد ، به دنبالش تعریق شدید فرد ، یا مشاهده کابوس یا سردردی که باعث بیداری می شود ، قابل مشاهده خواهد بود. برای بیمار بسیار اهمیت دارد که این علائم را بشناسد و همواره سعی کند که میزان قند خون خود را در اندازه های طبیعی حفظ نماید.
پیشگیری از پدیده افت شدید قند خون بهتر از درمان آن است. به عبارتی یک روش درمانی با انضباط و سخت گیرانه برای بیماران دیابتی نوع یک لازم است. با این حال چنین روش مطمئنی از لحاظ علمی هنوز کاملا تحقق نیافته است . علی رغم همه تمهیدات ، قند خون بیمار ممکن است بویژه در دوران بارداری به محدوده خطرناک سقوط کند.
هنر پرستاری از چنین بیمارانی ، ایجاد تعادل میان نیازهای بلند مدت آنها در کنترل بیماری و خطرهای ناشی از پدیده هایی مثل هیپوگلیسیمی است .
وقتی بیماران تغییری در برنامه غذایی ، میزان فعالیت های بدنی و نوع داروهای خود ایجاد می کنند ، حتما لازم است که دوباره در برنامه کنترل میزان قند خود هم بازنگری کنند. به ویژه بیماران دیابت نوع 1 ، بهتر است که به طور متناوب قند خود را در ساعت 3 بامداد اندازه بگیرند تا از بروز هیپوگلیسیمی در طول شب پیش گیری کنند. این بیماران لازم است که قبل از اقدام به رانندگی بویژه در سفرهای طولانی و یا فعالیت های مخاطره آمیز میزان قند خود را اندازه بگیرند. خواه ناخواه برای بیماران دیابتی عارضه هیپوگلیسیمی پیش می آید. خصوصا برای بیماران دیابتی نوع 1 ، دفعات بروز آن بیشتر است. بنابراین حتی الامکان با مشورت پزشک و کارشناس امور تغذیه باید از آن پیشگیری نمود.

گروه ترجمه مجله پزشکی مادر، دکتر هژیر قاضی
ترجمه و تلخیص: www.aolhealth.com