چگونه بی اشتهایی، تهوع واستفراغ ناشی ازشیمی درمانی را کنترل کنیم؟
تهوع واستفراغ ازشایع ترین عوارض جانبی شیمی درمانی هستند. شدت احساس تهوع و مدت ان به داروهای استفاده شده بستگی دارد. بعضی اوقات، اما به ندرت، تهوع واستفراغ شدید ممکن است برای چند روز ادامه یابد .
تهوع، استفراغ با ایجاد تغییراتی درروش های صرف غذا و با استفاده ازداروهای ضد تهوع کاهش می یابند .
روش های برطرف کردن تهوع و استفراغ

- ازمصرف وعده های غذایی سنگین اجتناب کنید. ازوعده های غذایی مکرر وسبک به جای 3 وعده غذایی سنگین، استفاده کنید .
- مایعات را حداقل 1 ساعت قبل یا بعد از غذا مصرف کنید. اما همراه با غذا آب میل نکنید .
- به آرامی غذا بخورید و به آهستگی مایعات را بنوشید .
- ازمصرف غذاهای شیرین، سرخ شده و چرب بپرهیزید .
- غذاهای سرد یا با درجه حرارت اتاق مصرف کنید تا بوی غذا شما را آزار ندهد .
- غذا را به خوبی بجوید تا غذا راحت تر هضم شود .
درصورتی که مشکل شما داشتن حالت تهوع صبحگاهی است، قبل ازبرخواستن از رختتخواب بیسکویت یا نان سوخاری میل کنید. ( درصورتی که زخمی در دهان شما وجود دارد، این کار را انجام ندهید ).
- قطعات یخ، آب نبات ترش یا قرص نعنایی بمکید. ( درصورتی که دچارزخم دهان هستید ازآبنبات ترش استفاده نکنید ).
- ازبوهایی که شما را آزارمی دهد ( بوی غذا، دود، عطر) اجتناب کنید .
- لباس های آزاد و گشاد بپوشید .
- هنگامی که احساس تهوع دارید به آهستگی، چند نفس عمیق بکشید .
درصورتی که معمولا حین شیمی درمانی دچارحالت تهوع می شوید چند ساعت قبل ازشیمی درمانی چیزی نخورید .

برای کاهش بی اشتهایی ناشی از شیمی درمانی چه باید کرد؟
راه های مختلفی برای افزایش اشتها و کمک به غذا خوردن وجود دارد . لیست زیر را مرورکنید وچند مورد را دریک زمان به کاربرید. دربعضی ازروزها یک مورد را می توان به کاربرد و درروزدیگر موارد دیگر را. به عبارتی برنامه باید انعطاف پذیرباشد .
غذا خوردن را به عنوان یک عمل لذت بخش مدنظرداشته باشید .

- بهداشت دهان را افزایش دهید .
- از نگاه کردن و بوییدن غذاها بپرهیزید .
- غذاهای ترش بخورید ( مگراین که زخم دهانی داشته باشید )
- غذاهای سرد بخورید .
- غذاهای کمتری دریک وعده بخورید .
- در برنامه ریزی غذایی همکاری کنید، هرموقع که گرسنه هستید غذا بخورید .
- برای نوشیدن مایعات از نی استفاده کنید .
- قبل وبعد ازغذا، دردهانتان را با آب شستشو دهید .
- ادویه جات را درغذا افزایش دهید ( درصورتی که زخم دهانی ندارید ).
- داروهای ضد درد را 30- 60 دقیقه قبل ازغذا خوردن استفاده کنید .
- درطول روز ازوعده های غذایی کوچک بخورید .
- میان وعده ها را دردسترس و آماده نگهدارید .
- نوشیدنی های پرانرژی ( مانند شیرهمراه عسل ) بنوشید. حتی موقعی که تمایل به خوردن ندارید .
- بعد ازخوردن استراحت کنید .
- سعی کنید بعضی چیزها را زمان خواب بخورید .
- ازغذاهای نرم تر استفاده کنید .
- هنگامی که احساس بهبودی داشتید، وعده های غذایی بزرگتر بخورید .
- برنامه غذایی نان را با غذاهای نامطلوبتان برنامه ریزی کنید .
- اجازه دهید شخص دیگری برایتان غذا تهیه کند .
- یک محل دوست داشتنی و لذت بخش برای غذا خوردن ایجاد کنید .
- درصورت تمایل، حین غذا خوردن به موسیقی گوش دهید .
- اگر درصبح اشتهای بهتری دارید، یک صبحانه مفصل وخوب بخورید .
- مایعات را 30 -60 دقیقه قبل یا بعد ازغذا بنوشید .
- در زمان خوردن غذا آرام و بدون عجله باشید .
- غذا را به نحوه جذابی جلوه بدهید .
- ازخوردن غذاهای بدون کالری بپرهیزید .
- با مشورت پزشک ورزش کنید .
- ازمصرف تنباکو اجتناب کنید چون اشتها را کاهش می دهد .
- ازغذاهای ترش استفاده کنید زیرا باعث تحریک جوانه های چشایی می شود مثل آب لیمو (درصورتیکه زخم دهانی ندارید )

چگونه زخم دهان ناشی از شیمی درمانی را کنترل کنیم؟
آیا داروهای شیمی درمانی باعث ایجاد زخم درد دهان، لثه و گلو می شوند؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث ایجاد خشکی دهان یا زخم دهان می شوند .
یکی از نکات با اهمیت درطی دوره درمان با داروهای شیمی درمانی، مراقبت صحیح ازدهان است .

زخم های دهان چه مشکلاتی ایجاد می کنند؟

1- زخم های دهانی دردناک هستند و می توانند مانع غذا خوردن شوند .
2- میکروب های موجود در دهان می توانند باعث عفونی شدن زخم های دهان شوند .

چگونه از سلامت گلو، دهان ولثه ها درطی شیمی درمانی محافظت کنید؟

-  قبل ازشروع اولین دوره شیمی درمانی به دندانپزشک مراجعه کنید تا ضایعات احتمالی دهان ودندان را ترمیم کند .
-  بعد از خوردن هروعده غذا، دندانهایتان را مسواک بزنید، از مسواک نرم استفاده کنید ودندان هایتان را با ملایمت وبه آرامی مسواک کنید. مسواک زدن خشن می تواند به بافت نرم دهان آسیب برساند .
-  مسواک خود را بعد ازهرباراستفاده به خوبی بشویید و درجای خشک نگهداری کنید .

اگرخشکی دهان مانع غذا خوردن شما می شود، نکات زیر را به کارببرید :

-   مایعات فراوان بنوشید.
-   قطعات یخ یا آبنبات ترش بمکید.
-   ازآدامس های بدون شیرینی استفاده کنید.
-   ازغذاهای نرم وصاف شده استفاده کنید.
-  غذاهای خشک را همراه با کره یا سس استفاده کنید.
-  ازپماد ویتامین C جهت مرطوب نگه داشتن لبها استفاده کنید.

درصورت ایجاد زخم دهان به نکات زیرتوجه کنید :

- به پزشک یا پرستار اطلاع دهید، ممکن است شما نیازبه درمان طبی داشته باشید .
-  از پزشک خود سئوال کنید که آیا می توانید ازداروهایی که او تجویز می کند جهت تسکین درد استفاده کنید .
-  غذاهای خشک مصرف نکنید. غذاهای داغ یا گرم می تواند به بافت حساس دهان آزار برساند .
-  ازمواد غذایی نرم وآبکی مانند: بستنی، میوه های نرم، پوره سیب زمینی، تخم مرغ آب پز، سوپ استفاده کنید .
-  ازمواد غذایی محرک، غذاهای ترش مانند گوجه، آب پرتغال، غذاهای شور وتند وغذاهای خشک پرهیزکنید .

 برادر و خواهر گرامی:
در درمان با داروهای شیمی درمانی به پزشک و پرستار خود اعتماد کامل داشته باشید و داروهای مربوطه را صیحیح و کامل مصرف نمایید که در بهبودی شما تاثیر چشمگیر خواهد داشت.
جهت کاهش عوارض احتمالی درمان نکات ذیل را در منزل دقیقا رعایت نمایید:

1-  برای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ لازم است دو ساعت قبل از شیمی درمانی و بعد از شیمی درمانی غذایی مصرف نشود و اولین مواد غذایی بعد از شیمی درمانی مایعات از قبیل آب کمپوت، شیر، چای سرد و عسل باشد.
2- برای کاهش حالت تهوع لازم است دریافت غذای کافی ومقوی، استراحت وخواب مناسب وکافی، تمرین و فعالیت بدنی، تغییر ذهنیت بوسیله مطالعه، دیدن تلویزیون، صحبت های خودمانی و .... را داشته باشید.
3- در صورتیکه تهوع با هیچ موردی بهتر نشد 3-2 ساعت قبل از شیمی درمانی یک وعده غذای کامل صرف کرده و بقیه شبانه روز را غذای ملایم و سبک میل نمایید.
4- دفعات صرف غذا در شبانه روز کمتر از سه نوبت نباشد ولی با حجم کم و در بین وعده های غذا می توان از کمکهای غذایی مثل میوه ها استفاده نمود.
5- در صورت عدم تحمل گوشت قرمز می توانید از ماهی، شیر با عسل و شیر با زرده تخم مرغ در صبحانه بطور روز درمیان استفاده کنید.
6- از غذاهای داغ، ترش، پرادویه وچرب کمتر استفاده شود.
7- غذا را آهسته صرف کرده و کاملا آن را بجوید.
8- برای پیشگیری از بی اشتهایی از مناظر ناخوشایند و بوهای نامطبوع دوری کنید و سعی کنید حتی الامکان در تهیه و طبخ غذا شرکت نکنید وغذا را در محیطی آرام صرف کنید.
9- قبل از مصرف غذا سعی کنید دهان خود را با آب نمک رقیق یا آب و جوش شیرین شستشو دهید تا غذا برای شما لذت بخش گردد.
10- در صورت بروز ضایعات و زخم های دهان هر 4-2 ساعت دهان را با محلول آب نمک رقیق یا آب جوش شیرین ( یک قاشق در یک لیوان آب ) شستشو دهید و در صورت تشدید زخم ها و خونریزی به پزشک معالج خود رجوع کنید.
11- در صورت زخمهای دهانی از غذاهای نرم و مایعات صاف شده استفاده شود و می توانید از نی استفاده نمایید. طبخ سوپ با انواع سبزیجات باشد. از گروه سبزیها و ماست شیرین بیشتر استفاده شود.
12- در طول درمانهای طولانی مدت اگر با ناراحتی تنفسی نظیر تنگی نفس و خس خس سینه یا سرفه مواجه شدید به پزشک معالج رجوع کنید.
13- بعد از اتمام هر جلسه شیمی درمانی مایعات فراوان میل کنید تا با دفع ادراری زیاد عوارض داروها کاهش یابد ( حداقل میزان دریافت مایعات 10 لیوان در شبانه روز باش ) انواع آب میوه، دوغ مناسب می باشد.
14- مثانه را به موقع و زود تخلیه کنید و از تجمع ادرار با زمان طولانی پرهیز نمائید.
15- بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث ریزش موهای سر و بدن می شوند قابل ذکر است که این ریزش چند هفته بعد از اتمام درمان مجددا موها رشد می کند.
16- قبل از درمان موها را کوتاه و از برس های نرم استفاده نموده و سر را با شامپو سدر شستشو دهید. می توانید از کلاه یا روسری استفاده کنید. ضمنا از برس زدن مکرر پرهیز کنید.
17- در صورت خونریزی از لثه، وجود مدفوع سیاه رنگ، خون در ادرار، خلط خونی به پزشک مراجعه نمایید و در طول شیمی درمانی سعی کنید به بدن شما ضربه و آسیبی وارد نشود.
18- در زمان شیمی درمانی از قرص آسپرین و گروه سالیسیلاتها و ایندومتاسین ، مفنامیک اسید، بروفن، دیکلوفناک، پیروکسیکام استفاده نشود مگر با دستور پزشک معالج خود باشد.
19- از مسواک نرم برای شستشوی دندانها استفاده کنید و روش مسواک زدن را افقی انجام دهید بهتر است از خمیر دندان فلورایددار جهت جلوگیری از پوسیدگی دندانها استفاده کنید.
20- جهت رفع خشکی دهان و تحریک ترشح بزاق در دهان می توانید از آب نبات، دوغ، ماست شیرین، آدامس استفاده کنید ولبها را به طور دائم چرب کنید.
21- در ازدحام جمعیت افراد بیمار و عفونی و افراد واکسینه شده شرکت نکنید و در صورت استعمال دخانیات آن را ترک کنید و درکنار فردی که در حال سیگار کشیدن است قرار نگیرید.
22- تقریبا به مدت 2 ساعت بعد از شیمی درمانی به صورت خوابیده و نیمه نشسته استراحت کنید وسپس از جای خود بلند شوید ( محیط کار آرام و ساکت باشد ).
23- در طول درمان شیمی درمانی روشهای پیشگیری از حاملگی ( هم زن وهم مرد ) استفاده نمایید و در صورت نیاز با پزشک معالج مشورت نمایید.
24- در صورت استفاده از داروهای خوراکی شیمی درمانی آنها را به همراه شیر و یا شربت آنتی اسید مصرف کنید.
25- داروهای شیمی درمانی خود را در منزل حتما در یخچال نگهداری کنید.
26- محل تزریق آمپول را از هرگونه آسیب محفوظ دارید.
27- آزمایشات خود را به طور مرتب انجام دهید و پاسخ آن را نگهداری نمایید.
28- داروها را به طور مرتب و به موقع مصرف نمایید.

بیمار محترم:
اگر برای درمان شما رادیوتراپی پیشنهاد شده است انجام و رعایت نکات دیل کمک شایانی در جهت کاهش عوارض و درمان بهتر شما خواهد بود، لذا خواهشمند است رعایت دقت را بفرمایید.

1) خطوطی را که مشخص کننده ناحیه درمان هستند نباید پاک شود و بدین منظور باید از حمام کردن یا آب زدن آن نواحی خودداری شود.در رابطه با استفاده از حمام با مسئول رادیوتراپی مشورت شود.
2) ریزش مو در محل درمان معمولا در حدود هفته سوم ظاهر می شود که گاهی موقتی بوده و دو تا سه ماه بعد دوباره موها رشد خواهد نمود و بعضی از مواقع ریزش مو دائمی است.
3) محل رادیوتراپی شده را در معرض نور آفتاب به مدت طولانی و یا سرما و گرمای زیاد قرار ندهید و آن محل را از ضربات احتمالی محفوظ دارید.
4) قرمزی پوست ناحیه رادیوتراپی 3-2 هفته بعد از اتمام رادیوتراپی برطرف خواهد شد.
5) از هرنوع پماد یا کرم جدا خودداری کنید مگر اینکه دستور پزشک معالج شما باشد.
6) رژیم غذایی مناسب شما غذاهای کم چربی، مقوی و ویتامین دار می باشد.
7) اگر اشتها به غذا کاهش یافت توصیه می شود از رژیم غذایی متنوع استفاده نمائید.
8) قبل از شروع رادیوتراپی در صورت حامله بودن حتما پزشک معالج را آگاه نمایید.
9) اگر رادیوتراپی در ناحیه شکم شما می باشد از مصرف غذاهای چرب، سبزی و میوه خام خودداری نمائید.
10) اگر در مواقع ادرار دچار سوزش یا تکرار ادرار شدید و یا مبتلا به اسهال شدید بشوید پرسنل رادیوتراپی و یا پزشک معالج را مطلع نمایید.
11) به هنگام مراجعه به بیمارستان از آوردن همراهی خانم حامله و یا بچه کوچک خودداری نمایید.
12) آزمایشات خود را به موقع انجام داده و نتایج آن را نگهداری نمایید.
13) ترتیب جلسات رادیوتراپی را حتما دقت نموده و اهمیت دهید که در درمان شما اختلالی ایجاد نگردد.
14) چنانچه ناحیه شکم و لگن رادیوتراپی می شوند درطول درمان با رادیوتراپی حتما از روش های پیشگیری از حاملگی ( هم زن و هم مرد ) استفاده شود و بعد از اتمام دوره رادیوتراپی با پزشک معالج مشورت شود.

اگر رادیوتراپی شما در ناحیه دهان می باشد:

1) در صورتی که دندان پوسیده دارید به پزشک خود اطلاع دهید.
2) سعی کنید بزاق دهان خود را در دهان به مدت چند دقیقه ای نگه دارید و سپس با مقداری آب آن را غرغره کرده و قورت دهید. این عمل در جلوگیری از عفونت دهان بسیار موثر می باشد.
3) قبل و بعد از هر وعده غذا سعی نمایید از آب نمک و جوش شیرین برای شستشوی دندانها از مسواک نرم با خمیر دندان فلورایدار استفاده نمایید.

در طول درمان با رادیوتراپی حتما از روشهای پیشگیری از حاملگی استفاده نمایید.

مجله پزشکی مادر
ن - کرمی ، کارشناس خش رادیوتراپی بیمارستان امام حسین