بارداری و مصرف داروی تزریقی

مصرف داروی تزریقی علاوه بر تاثیر سوء روی بارداری بر نتایج حاصل از آن هم آثار سوئی بجا می گذارد. مصرف متادون سبب افزایش تعداد تنفس نوزاد و احتمال بروز سندرم نوزاد الکلی می گردد. ترک متادون در طی دوره بارداری توصیه نشده است.

تاثیر بارداری بر وابستگی به تریاک

بارداری سبب یک واکنش مناسب و صحیح در زنان می گردد. بسیاری از زنان پس از مطلع شدن از بارداری خود، مصرف الکل یا سایر مواد مخدر را متوقف می نمایند. اطلاعات جمع آوری شده از کشور استرالیا نشان می دهد که میزان مصرف مواد مخدر از 17درصد در زمان غیر بارداری به 6درصد در زمان بارداری کاهش می یابد. زنان باردار سیگاری، کمتر از زنان معتاد به مصرف سایر داروها یا الکل، تمایل به کاهش مصرف مواد خود در بارداری داشتند. اعتیاد به مصرف سیگار از 22درصد در زمان غیر بارداری به 20 درصد در زمان بارداری کاهش می یابد. شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می دهد مصرف کنندگان تریاک، همانند سیگاری ها برای ادامه ترک کامل مواد مشکلات فراوانی دارند. همچنین تجارب بالینی نشان می دهد که استرس بارداری و وظایف مادری در تعداد کمی از مصرف کنندگان داروی تزریقی، منجر به ادامه مصرف دارو یا تعدیل میزان داروی مصرفی می گردد.

چگونه اعتیاد به تریاک بر بارداری و پیامدهای آن موثر است؟

بی نظمی در قاعدگی در زمان مصرف تریاک به این معنی است که فرد از بارداری خود بی اطلاع است. سه چهارم زنانی که در یک نمونه گیری در انگلیس شرکت نموده اند(50نفر) بارداری ناخواسته داشتند.

پیامد مصرف مواد تزریقی، زیان بار است. طبق نتایج حاصل از یک تحقیق در مورد 9080 زایمان، مشخص گردید که 8درصد مادران سوء مصرف دارو داشته و داروهای مورد مصرف آنها تریاک، محرک ها، حشیش بوده اند. سوء مصرف داروها  منجر به کنده شدن جفت و خونریزی پشت جفت گردیده است. عوامل متعددی، در ایجاد پیامدهای منفی در دوران بارداری شرکت می کنند. طبق تحقیقی که در جنوب استرالیا انجام شده است، زنانی که سوء مصرف دارو دارند دچار نقصان های اجتماعی و ریسک فاکتورهای متعدد می شوند:1-تمایل به مصرف سیگار2- بیکاری3- زندگی در حومه شهری بیشتر از نواحی روستایی4- تجرد5- داشتن یک اختلال روانی

چگونه افراد معتاد به تریاک در دوران بارداری مورد درمان قرار می گیرند؟

در فرد باردار وابسته به تریاک اساس درمانی انتخابی متادون است و این درمان سبب بهبود وزن نوزاد در موقع تولد می گردد. اگرچه اکثر مطالعات موید ایم مسئله نمی باشند اما آنالیز 18تحقیق نشان داد که مصرف هروئین دربارداری سبب کاهش وزن نوزاد در هنگام تولد به میزان 489گرم می گردد که توسط درمان با متادون این کاهش وزن به کمتر از 279گرم رسیده است.

در مقایسه با زنانی که دارو مصرف نمی کنند، خطر نسبی کم وزنی در هنگام تولد برای مادران مصرف کننده هروئین 61/4 بود. در زنانی که تحت درمان با متادون بوده اند این خطر 36/1 بود. مواردی از خطرات ترک متادون در سه ماهه سوم بارداری گزارش شده است و این گزارشات نشان می دهند که ترک متادون در این مرحله به ندرت امکان پذیر می باشد.

متخصصین تنظیم کننده برنامه ترک تریاک در زنان باردار گزارش کرده اند که دفع مکونیوم در 33درصد جنین های مادران معتاد به هروئین دیده می شود و این فرضیه را بیان می نمایند که عبور مکونیوم در زمان ترک مادر و جنین انجام شده است.

همچنین مشاهده شده است که تعداد کمی از بیماران می توانند مواد را ترک نمایند. این گزارشات سبب شد تا در ایالات متحده توصیه شود که ترک نباید پس از هفته سی و دوم بارداری صورت گیرد. علاوه بر خطرات فوق مشخص گردید که مصرف مجدد هروئین با ترک متادون در بارداری مرتبط می باشد.

طبق مطالعه ای که در انگلستان انجام شده است از 110خانم باردار که برای ترک تریاک پذیرش شده بودند، فقط 42نفر موفق به ترک کامل مواد گردیدند و از 24نفر که موفق به ادامه ترک پس از ترخیص شده بودند، فقط 1نفر در زمان زایمان در حال ترک کامل بوده است. بر اساس خطرات و نتایج سوء ترک، درمان با متادون در طی بارداری بر اساس توافقی که توسط متخصصین انجمن های امریکا و استرالیا صورت گرفته است، توصیه می گردد.

بهبود نتایج بارداری در درمان متادون از طریق چند مکانیسم انجام می شود که باعث جلب توجه بیماران می گردد. سرویس های متخصصین دارویی در بارداری به مادران باردار کمک نمایند تا با دریافت سرویس های اجتماعی و مراقبت بارداری قبل از تولد، موقعیت اجتماعی پایداری را به دست آورند. متادون حالت فارماکولوژیک پایداری را پدید می آورد و دارویی است با جذب آرام و طولانی اثر و غلظت خونی ثابتی ایجاد می نماید و بیشتر علائم مسمومیت را برطرف می کند. ترک آن موجب بروز آثار سوئی بر جنین می گردد.

آیا استفاده از متادون در بارداری بی خطر است؟

درمان با متادون بجز دوزهای درمانی، اغلب همراه با افزایشخطر سندرم نوزاد الکلی می باشد. بین 55تا94درصد کودکان متولد شده از مادران وابسته به دارو درجات متفاوتی از علائم این سندرم را نشان می دهند. این علائم شامل:حساسیت، تشدید رفلکس ها، بیش فعالی، گریه غیر طبیعی، اسهال، تب، تهوع، افزایش تعداد تنفس، تشنج، کما و صرع است.

دوزهای نگهدارنده(کمتر از 20میلی گرم در روز)کمتر سبب ایجاد این سندرم می گردند. اما این دوزها کمتر از حد درمانی بوده و به دلیل نیاز بیمار خطر مصرف مجدد هروئین را در فرد افزایش می دهند. به هر حال در دوزهای درمانی رابطه ای بین مصرف متادون و خطر بروز این سندرم وجود ندارد. قبلا مطالعاتی طولانی مدت بر روی فرزندان این افراد صورت گرفته است. با در نظر گرفتن عوارض احتمالی مصرف متادون در بارداری، شواهد نشان می دهند که این دارو بر رشد و تکامل کودک بعد از تولد آثار سوئی ندارد. طبق نتایج یک تحقیق، کودکانی که بعد از تولد به مکان دیگری انتقال یافته اند، نسبت به کودکانی که با والدین خود زندگی می کردند، نتایج رشدی و تکاملی بهتری داشته اند و این نشانگر آن است که فاکتورهای محیطی از عدم محافظت جنین در رحم مادر در برابر داروها، مهمتر م یباشند.

برنامه ربزی جهت بارداری

وابستگی به هروئین موجب اختلال در بارداری و قطع قاعدگی می گردد. تجارب بالینی نشان می دهند که این علائم توسط درمان با متادون یا بوپرونورفین قابل درمان می باشند. یک فرد ممکن است پس از یک دوره درمان، باردار شود و تذکر دادن این مسئله به مادران تحت درمان ضروری است. مادرانی که بطور دائم درمان را ادامه می دهند(قطع مصرف داروی تزریقی) و قصد بارداری دارند، باید در مورد خطرات ترک درمان(بازگشت مجدد به سوی مواد تزریقی) و خطر سندرم نوزاد الکلی، آگاهی کافی داشته باشند.

درمان کلینیکی در مراحل مختلف بارداری

جدول زیر اقدامات اولیه در تشخیص بارداری را ذکر می نماید:

1-توضیح در مورد خطرات و فواید درمان شامل سندرم نوزاد الکلی

2- حفظ و نگهداری بیمار و همسرش در دوران درمان

3- مشاوره در جهت حفظ و ادامه بارداری

4- ارجاع بیماران با نیازهای پیچیده به یک متخصص دارویی در سرویس بارداری

5- توصیه به مصرف تدریجی دارو در صورت وجود تهوع و استفراغ جهت تحمل بهتر دارو

6- برقراری ساختار درمانی با مانیتورینگ دقیق و بررسی جامع نیازها

7- تسهیل مراقبت و توجه برای مراقبت دوران بارداری قبل از تولد

در سه ماهه دوم ممکن است ترک متادون توسط بیمار به طور جدی برنامه ریزی گردد. ترک متادون در این مرحله با خطر بازگشت مجدد بیمار به سمت مصرف هروئین می باشد و متخصصان نباید با اصرار بر ترک، موجب شکست و ناامیدی بیمار گردند و باید دقت لازم را در این زمینه مبذول نمایند. بهترین پیش آگهی در موفقیت برای ترک در افرادی می باشد که عملکرد روانی- اجتماعی خوبی داشته و از سایر داروها استفاده نمی نمایند. روش انتخابی، کاهش تدریجی دوز متادون می باشد. در صورت ترک متادون بعد از هفته24بارداری، کنترل دقیق جنین ضروری است. متابولیسم متادون در سه ماهه سوم افزایش می یابد و اغلب بیماران نیاز به افزایش دوز دارو دارند. عدم کاهش دوز دارو در این مرحله جهت به حداقل رساندن استرس ترک دارو، ضروری می باشند. کارشناسان بالینی جهت کاهش علائم مسمومیت و علائم ترک، تقسیم دوز دارو به دو قسمت را مفید می دانند(مصرف متادون 2بار در روز سبب کاهش تفاوت غلظت دارو در خون می گردد). تغذیه با شیر مادر در میزان غلظت متادون در خون نوزاد موثر نمی باشد. طیق توصیه هایی که اخیرا مشاوران می نمایند اثرات مفید شیر دادن از طریق مادر بیشتر از خطرات احتمالی آن در مادران مصرف کننده متادون می باشد.

 

آیا جایگزینی برای متادون وجود دارد؟

بوپرونورفین یک داروی نگاه دارنده در درمان اعتیاد به هروئین می باشد که به مقدار زیادی در فرانسه مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج آن نشان داده که مصرف آن در بارداری بی خطر است.

در تحقیقی که اخیرا انجام شده اثران مفید آن بررسی شده است. استفاده از این دارو به عنوان یک داروی نگاهدارنده در بارداری گزارش شده است. اگرچه اطلاعات جمع آوری شده صحیح و تجارب بالینی اندکی در مورد تریاک نسبت به متادون و بوپرونورفین وجود دارد.

شهلا بیگلی - کارشناس ارشد پرستاری