واژه رمضان از ماده «رَمَض» است و «رَمَضَ» به معنای شدت تابش خورشید بر ریگ و مانند آن است. «ارض رمضا» به زمین تاخته از گرمی آفتاب گفته می‌شود. امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: « افرأیتم جزع احرکم من الشوکة تعبه و الرمضاء تحرقه...؛ آیا شما ضعف و بی تابی خود را هنگامی که خار به پای‌تان می‌رود، یا موقعی که پای‌تان بر اثر راه رفتن بر زمین «رمضاء» می‌سوزد دیده‌اید؟ پس چگونه خواهید بود آن زمان که میان دو طبقه از آتش قرار گیرید.

رمضان در اصطلاح نام نهمین ماه از ماه‌های قمری است. قرآن می‌فرماید:

شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن در علت نام گذاری این ماه به رمضان گفته‌اند: چون موقع نام گذاری این ماه، مصادف بوده با شدّت گرما، این ماه به «رمضان» موسوم شد.

 رسول خدا فرمود: رمضان، ماه گناه سوزی است و خداوند در این ماه گناهان بندگانش را می‌سوزاند و می‌بخشد، بدین جهت این ماه، رمضان نامیده شده است.

البته روزه در امت های پیشین بوده است. در قرآن آمده است: "یا أیها الّذین آمنوا کتِب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛ ای کسانی که ایمان آورده اید و روزه بر شما مقرّر شد، چنان که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شده بود، تا پرهیزکار شوید.

از این آیه هم وجوب روزه بر مسلمانان استفاده می شود و هم پیشینه آن در ادیان دیگر. جمله "کما کتب علی الذین من قبلکم" حکایت از آن دارد که روزه در ادیان دیگر وجود داشته، گرچه مدت و کیفیت آن در ادیان متفاوت بوده است. روزه در تمام اوقات در میان هر طایفه بوده،در ادیان مختلف زمان و کیفیت احکام روزه تفاوت هایی با هم داشته است.
قبایل بدوی قبل از شکار، پیش از خرمن ، قبل از آغاز مراسم جادوگری، یا در ارتباط با مراسم قربانی با هدف آرام کردن خدایان خشمگین در فصل بهار روزه می گرفتند. مقصود از روزه داری گاهی افزایش حاصلخیزی زمین و باردهی بیشتر محصول بوده است. 

سرخ پوستان آمریکا بخاطر دفع آفت روزه می گرفتند تا دل خدایان خود را بدست آورند. در بین مصریان باستان روزه قبل از اعیاد مذهبی گرفته می شد ولی جنبه ی اجباری نداشت.

بابلی ها برای توبه از گناه روزه می گرفتند. در بین بودائیان، گاهی روزه به منظوری خاص قبل و بعد از انجام مراسمی مقدس گرفته می شود. مثلاً راهبان بودائی در بسیاری از مناطق در روزهای معینی روزه می گیرند و با لحنی آهسته و زمزمه وار به گناهان خود اعتراف می کنند.

در آیه 183 سوره بقره به صراحت این موضوع را تاکید می کند که روزه بر شما واجب شد همانطوری که بر پیشینیان واجب گردید در همین رابطه حضرت علی (ع) نیز می فرمایند: روزه عبادتی است قدیمی که خدا هیچ قومی را از آن معاف نکرده است.

امام صادق (ع) می فرمایند: کتابهای بزرگ آسمانی مثل تورات و انجیل ، زبور و صحف در ماه رمضان نازل شده اند. گفته شده رمضان از نام‌های خداوند است.

از تورات و انجیل فعلی نیز بر می‌آید روزه میان یهود و نصارا بوده است.

اقوام و ملل دیگر هنگام رو به رو شدن با غم و اندوه، روزه گرفته‌اند، چنان ‌که در قاموس کتاب مقدس آمده است: روزه در تمام اوقات میان هر طایفه و هر ملت و مذهب ، در موقع درد، اندوه و معمول بوده است.

از تورات بر می‌آید که موسی(ع) چهل روز روزه داشت ، چنان که می‌خوانیم: هنگام بر آمدنم به کوه که لوح‌های سنگی یعنی لوح‌های عهدی که خداوند با شما بست بگیرم، آن گاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم. نه نان خوردم و نه آب نوشیدم.

مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید: عبادت بودن روزه امری است که فطرت انسانی به آن پی می‌برد و از طوایفی که پیرو ادیان آسمانی هم نبوده‌اند، مثل مصر و یونان و روم قدیم نیز نقل شده است،‌ و بت پرستان هند نیز به روزه معتقد بوده اند.

امام صادق(ع) فرمود: تورات در ششم ماه رمضان و انجیل در دوازدهم و زبور در هیجدهم و قرآن مجید در شب قدر نازل گردید.

قرآن پژوهان و مورخان باور دارند که روزه در سال دوم هجری بر مسلمانان واجب شد.

مجله پزشکی مادر