توده استخوانی(BMC) واژه عمومی جهت ارزیابی تجمع استخوانی قبل از پایان رشدراگویند.BMD تجمع استخوانی بعد از سن رشد را گویند.
بیشترین زمان جهت تجمع استخوانی تا سن 30 سالگی می باشد.بلند شدن طول استخوانها تقریبا در 18 سالگی در زنان و 20 سالگی در مردان متوقف می شود.اما تجمع توده استخوانی بیشتر طول می کشد.
کلسیم- فسفات و ویتامین D برای ساختمان یک استخوان نرمال و عملکرد آن ضروری می باشد.
پروتئین:
پروتئین و کلسیم جزء ترکیبات مهم توده استخوانی بخصوص قبل از بلوغ می باشند.دریافت کافی پروتئین با دریافت کافی کلسیم برای سلامت استخوان مورد نیاز می باشد.تحقیقات نشان داده است که دریافت پروتئین اثر مثبت بر روی سلامت استخوان دارد.مصرف خیلی بالای پروتئین باعث ایجاد حالت اسیدی در بدن شده و دفع کلسیم ادرار را افزایش می دهد.
کلسیم:
دریافت کلسیم به صورت اولیه برای جلوگیری از استئوپروز قابل توجه است.مقدار کلسیم از قبل از نوجوانی (9سالگی)، جوانی(19 سالگی) تا 1300mg/day برای هردوجنس افزایش می یابد.RDA کلسیم برای بالغین، بارداری و شیردهی وکودکان در جداول ذکر شده است.افراد بالای 11 سال بخصوص زنان، مقدار توصیه شده کلسیم را معمولا دریافت نمی کنند.البته مصرف آقایان معمولا بیشتر است.منابع غذایی کلسیم بهترین منبع جهت دریافت کلسیم می باشند.
منبع اصلی کلسیم محصولات لبنی می باشند .از منابع غیرلبنی آب میوه های غنی شده، غلات صبحانه و برخی بیسکوییتهای غنی شده می باشد.غذاهای حاوی اگزالات وفیتات(سبزیجات و حبوبات) میزان جذب کلسیم محصولات لبنی را کاهش می دهند.
کلسیم موجود در مکملهای غذایی:
هدف اصلی تامین کلسیم از منابع غذایی است، اما در صورت دریافت ناکافی از غذاها،مجبور به مصرف مکملها می شویم.افرادی که از داروهای کورتیکو استروئید (کورتونها) استفاده می کنندٰ زنان در دوران یائسگی و افراد مبتلا به استئوپروز نیاز به دریافت مکمل دارند. کربنات کلسیم بهترین ترکیب مکمل است که جذب بالایی دارد.محیط اسیدی معده، شرایط را برای جذب کلسیم مساعد می نماید.افرادیکه مبتلا به آکلریدیا (کمبود اسید معده) هستند بهتراست از سیترات کلسیم استفاده نمایند،معمولا مکمل کلسیم شامل ویتامین D نیز می باشد.
فسفات:
فسفات به طور طبیعی در غذاها وجود دارد.در افراد بالغ سالم میزان دفع ادراری فسفر تقریبا برابر دریافت می باشد.میزان تنظیم مقدار فسفر با هورمون پاراتیروئید و ویتامین D کلیه تنظیم می شود.دریافت بالای فسفر نسبت کلسیم به فسفر را بخصوص در هنگام دریافت پایین کلسیم بهم می زند. نوشیدنیهای حاوی فسفر بالا زمانیکه جایگزین محصولات لبنی می شود، دریافت کلسیم را کاهش داده و ارتباط منفی با توسعه استخوانی دارد.
منیزیم:
دریافت کم منیزیم در رژیم غذایی نیز از رشد و نگهداری استخوانی ممانعت بعمل می آورد.
برون (BORON):
برای تشکیل استئوبلاست استخوان مورد نیاز است.همچنین برای تبدیل استروژن به شکل فعال آن که برای متابولیسم استخوان ضروری است، مورد نیاز می باشد.
مس:
جهت افزایش تشکیل ملکولهای کلاژن و الاستین استخوان مورد نیاز است.کاهش دریافت مس، ماتریکسهای پروتئینی را کاهش می دهد و نیز باعث کاهش مینرالیزه شدن استخوان می شود.
فلوراید:
برای تشکیل کریستالهای هیدروکسی آپاتیت استخوان مورد نیاز است.مقدار مورد نیاز فلوراید باید کمتر از 2ppm باشد.
آهن:
به عنوان یک کوفاکتور وابسته به ویتامین C برای هیدروکسیلاسیون پرولین و لیزین در تشکیل کلاِژن نقش دارد.نقش دیگر آهن در عملکرد استئوبلاستها و استئوکلاسها، آنزیمهای حاوی هِم و ... می باشد.
منگنز: نقش در تشکیل ماتریکس استخوان دارد.
روی: برای ساخت استئوبلاست، سنتز کلاژن و محصولات دیگر ضروری می باشد.
ویتامین D: وضعیت ویتامین D بدن بستگی به مجاورت نور خورشید دارد و به طور ثانویه وابسته به دریافت از رِژیم غذایی می باشد.
سنتز ویتامین Dاز مجاورت نور آفتاب در نتیجه فاکتورهای زیادی از جمله رنگ پوست، کاربرد ضدآفتاب، محیط و سن انجام می گیرد.تولید ویتامین D در افراد مسن کمتر انجام می شود.
غذاهای کمی به طور طبیعی حاوی ویتامین D هستند مانند تخم پرندگان، ماهی چرب مثل سالمون، گربه ماهی،ماهی تن،ساردین، روغن کبد ماهی و قارچ، ویتامین D موجود در ماهیها بسیار متنوع است.
خطر کاهش سنتز ویتامین D در پوست میتواند بعلت تغییرات پوستی و کاهش مجاورت با خورشید، افزایش چربی بدن، کاهش عملکرد کلیوی باشد. و سطوح خونی فاکتور رشد انسولین، کلسی تونین و استروژن روی این مکانیسمها اثر می گذارد.
ویتامین K: این ویتامین برای سلامت استخوان ضروری است.بسیاری از افراد مسن دریافت ناکافی ویتامین K را دارند که به علت مصرف پایین سبزیجات با برگ سبز تیره می باشد.بیشترین مقدار ویتامین K در سبزیجات برگ سبز تیره و بعد در چربیها و روغن ها می باشد.البته یک نوع ویتامین K از طریق باکتریهای روده تولید می شود.
ویتامین A: مصرف ویتامین A به طور کلی جهت رشد و نگهداری استخوان مفید می باشد. لیکوپن یک محافظ استرس می باشد.دریافت بالای رتینول (نه کاروتنوئیدها) خطر شکستگی استخوان لگن را افزایش می دهد، البته تحقیقات در این رابطه تکمیل نشده است.
کافئین و نوشیدنیهای ملایم:
ارتباط مصرف کافئین با استئوپروز به طور مستقیم ثابت نشده است.دریافت زیاد کافئین تاثیر تخلیه کننده بر روی توده استخوانی دارد.دریافت کولاها (نوشابه های کولادار) با کاهش توده استخوانی رابطه دارد.
دریافت فیبر:
دریافت بالای فیبر رژیم با جذب کلسیم نداخل دارد.گیاهخوارانی که بیش از 50 گرم قیبر در روز مصرف می کنند روی جذب روده ای کلسیم آنها اثر می گذارد، البته مصرف منابع کافی کلسیم تاثیر منفی روی این افراد ندارد.
ایزوفلاون ها (لوبیای سویا)
عملکرد ایزوفلاونها همانند استروژن بوده و نقش آنتی اکسیدانی روی سلولهای استخوانی دارد.
سدیم:
دریافت بالای سدیم (نمک) باعث استئوپروز می باشد که به علت دفع بالای کلسیم می باشد.
رژیم غذایی گیاهخواری:
رژیم غذایی گیاهی نسبت به رژیم غذایی حیوانی در حفظ استخوان بیشتر مفید می باشد.مقدار کلسیم رژیم گیاهی پایینتر از رژیم حیوانی است.اما در رژیم حیوانی اسیدیته ادرار بالا می رود و مصرف میوه و سبزی ادرار را قلیایی کرده و از دفع کلسیم می کاهد.
سردبیر بخش تغذیه مجله پزشکی مادر، سحر خودکار، کارشناس تغذیه
منبع: krause’s food and the nutrition care process.2012