تفکر یا اندیشیدن به هر گونه فعالیتی در انسان اطلاق می شود که با پدیده زبان مربوط است. بسیاری از فیلسوفان قدیم و جدید حتی تفکر را مساوی با زبان می دانند. بنابراین تفکر به معنای مفهوم سازی ، بیان و حل مسئله ، هرگونه خلاقیت ذهنی و آفرینندگی کلامی و غیر کلامی است.

مهمترین ویژگی انسانها بهره گرفتن از نیروی اندیشه است و این امر دلیل اصلی تمایز آنها از دیگر جانوران به شمار می رود.با توجه به ضعف توانایی های فیزیکی و جسمی انسان در مقایسه با دیگر حیوانات ، تمامی موفقیت های او در عرصه حیات خاکی به قوه تفکر او بر میگردد. پس هر کس از این قوه بیشتر بهرمند باشد قویتر است ؛ به فرموده فردوسی حکیم : توانا بود هر که دانا بود.

با توجه به اهمیت تفکر ، بدیهی است که آموزش این مهارت به کودکان چقدر مهم است. انسانها از دوران کودکی اندیشیدن را از خانواده و جامعه فرا می گیرند. ولی اگر بتوان به طریقی این آموزش ها را تقویت کرد ، نتیجه بهتری در فردای کودکان خواهد داشت.

فرایند رشد تفکر در کودکان ، چند هدف اصلی را دنبال می کند. از جمله :

1- خودباور شده و برای فعالیت های فکری خود ارزش قائل شوند.

2- از فعالیت های فکری لذت ببرند وآن را توسعه دهند.

3- قواعد منطقی و استلال کردن را بیاموزند.

4- قدرت تمیز و تشخیص خود را نسبت به افکار و عقاید گوناگون ، بالا ببرند و تسلیم بی چون و چرای عقاید و افکار دیگران، نشوند.

5- انتقاد پذیر بوده و نسبت به رد نظریات خود از طرف دیگران ، انعطاف پذیر و در برخورد با افکار و سلیقه های

دیگران صبور و بردبار باشند.

6- در ارتباطات اجتماعی ، اعتماد به نفس لازم را جهت ابراز عقیده و نظر داشته باشند.

7- از درک مسائل و مشکلات خود برخوردار بوده و از عهده حل یا توضیح آنها برآیند.

انواع تفکر

تفکر از دیدگاه های گوناگون قابل تقسیم و دسته بندی است. در دوران معاصر به تفکر خلاق و نقاد بیشتر اهمیت می دهند.

تفکر خلاق : از مهمترین گونه اندیشه و نوع خلاق و زاینده آن است. انسان به کمک  این ویژگی ، برای مسائل و مشکلات خود راه حل های جالب و تازه ای در طول تاریخ، یافته و به سمت آسان ساختن زندگی حرکت کرده است.

کودک یا نوجوانی که از مهارت تفکر خلاق برخوردار است ، بهتر از دیگر هم سالان خود از عهده حل مسائل و مشکلات خود بر می آید و در نتیجه از اعتماد به نفس بالایی برخوردار است.

تفکر نقاد :  این گونه تفکر نقش بسیار مهمی در پیشبرد انسان ها داشته است و به شیوه اندیشیدنی گفته می شود که معمولا در برابر راه حل های موجود را به چالش می کشد و نقاط ضعف و قوت آنها را می نمایاند و برای مسائل مختلف زندگی ،راه حل های تازه ارائه می دهدو همین امر سبب تنوع و پیشرفت اندیشه بشر در طول تاریخ بوده است.ذهنیت همراه با تفکر نقاد ، هر چیزی را به راحتی رد یا قبول نمی کند ، بلکه ابتدا در باره آن موضوع ، پرسمان ها ی خود را طرح و برهان های خود را اقامه می کند. کودکان با تقویت این جنبه از تفکر ، از یک تقلید کورکورانه عبور کرده و به تصمیم های هوشیارانه می رسند. این کودکان قادر به ساختن دنیای تازه و متفاوت از گذشته خواهند بود.

راه های تقویت اندیشه ورزی در کودکان

1- تهیه و در اختیار گذاشتن انواع بازی ها ، کتابهای فکری متناسب با سنین کودکان، تشویق به انجام بازی های جسمی و فکری

2- انجام بازی های تقلیدی ، اجرای نمایشنامه و خواندن ترانه و حفظ اشعار کودکانه

3- تهیه و در اختیار گذاشتن انواع وسایل و روشهای نقاشی ، مجسمه سازی ، شمع سازی و ...

4- تشویق به شنیدن و درک موسیقی و تقویت مهارت شنوایی کودک.

5- گفتگو با کودک در باره احساسات او از چیزهایی که می بیند و می شنود ونیز ترغیب او به استفاده از نقاشی یا سایر مهارتها برای بیان افکار و احساسات خود.

6- پرهیز از بی اعتنایی به پرسش ها و احساسات کودک ، لزوم تشویق و ترغیب او برای هم اندیشی جهت یافتن پاسخ ها. پرهیز از ارائه پیوسته پاسخ های آماده و سهل الوصول.

7- در امور شخصی ، به فرزندان حق انتخاب و اظهار نظر بدهیم . مثلا : در انتخاب رنگ لباس و نوع اسباب بازی و...

8- یک داستان را انتخاب و نیمه تمام بخوانیم . سپس از کودک بخواهیم که قصه را با ذوق خودش تکمیل کند.

9- در باره حوادث و شخصیت های داستان ها با کودک گفت و گو کنیم و پرسش های ساده و جالب بپرسیم.

10- تخیلات و نقطه نظرات کودک را تمسخر و انکار نکنیم  و یا نادیده نگیریم. سوالات عجیب و غریب او را دست کم نگیریم و با بی اعتنایی برخورد نکنیم. متناسب با سن او ، بحث و گفتگو را توسعه بدهیم.

11- به جای دادن خوراک آماده ، با طرح پرسش هایی ، پرسش های  وی را دنبال کنیم تا خود او نیز در یافتن پاسخ خود مشارکت کند.

12- از طرح پرسش هایی که پاسخ ساده بلی یا نه دارند ، حتی الامکان پرهیز کنیم. و از او بخواهیم که بیشتر توضیح دهد و دلیل بیاورد. از او بخواهیم که در باره نقص و کاستی برخی از دلایل صحبت کند.

13- از سن هفت سالگی کم کم در باره مسائل انتزاعی و پیچیده تر با صحبت کنیم.

14- خلاقیت ها و نوآوری های آنها را در بازی ها یا در انجام کارها وتکالیف مورد توجه قرار داده و آنها را تشویق کنیم.

15- گاهی برای تشویق یا ترغیب آنها  در موضوعات مورد علاقه کودک ، مسابقه برگزار کرده و پیشرفت شان را بسنجیم و پاداش بدهیم.

16- از تحمیل سلیقه ها و نقطه نظرات خود جدا بپرهیزیم و علائق و سلایق او را بها بدهیم ؛ حتی اگر چیزی نباشد که ما انتظار داریم.

17- قبل از هر چیز سعی کنیم  خودمان والدین خوب ، خردورز ، اهل مطالعه و منطقی باشیم. چرا که والدین اولین ومهمترین الگوی کودکان خود هستند.

گروه تحقیق و تالیف مجله پزشکی مادر