خورشید به عنوان مظهر روشنایی و گرما همواره مورد توجه و احترام انسانها بوده است. اما در کنار فواید خورشید از معایب آن نباید غافل شد و باید توجه داشت که همه پرتوهای خورشید لزوما مفید نیستند. پرتوهای خطرناک آفتاب (نور فرابنفش ) از مهمترین تهدیدات پوستی به شمار می روند. گسترهاین تهدیداتاز یک آفتاب سوختگی خفیف تا پیری و سرطان پوست را در بر می گیرد. لذا باید مجموعه اقداماتی برای محافظت پوست در برابر این تهدید انجام داد.

 برخی افراد فکر می کنند که ضدآفتاب یک محصول شیک و لوکس است که استفاده همگانی ندارد، درحالی که این برداشت کاملا نادرست است ضدآفتاب ها یک محصول ضروری هستند و باید همیشه همراه افراد باشند. در واقع به همان اندازه که وجود خمیردندان و مسواک در منزل ضروری است ، همراه داشتن ضدآفتاب نیز ضروری است و براین اساس است که سازمانهای مهم پزشکی - بهداشتی ( مانند موسسه سرطان پوست آمریکا، سازمان غذا و داروي آمريکا و آکادمي ‌درماتولوژي آمريکا )، استفاده از ضدآفتابها را در کنار سایر راه های محافظتی پوست ، همواره توصیه کرده اند.

تاریخچه

خداوند متعال با آفرینش لایه ازن ، بهترین سد حفاظتی را در برابر پرتوهای خطرناکخورشیدی ایجاد کرده است. هرچند در عصر حاضر با فعالیت های نادرست ، لایه ازن آسیب دیده است و تهدید پرتوهای خطرناک را افزایش داده است. انسانها در طول تاریخ با روشهای گوناگون تلاش کرده اند از مضرات نور آفتاب فاصله بگیرند. بسیاری فکر می کنند که استفاده از کلاه لبه دار ، فقط بخشی از مد و سبک پوشش زمان گذشته بوده است، اما در واقع این کلاه لبه دار سپر ساده ای در برابر نورآفتاب بوده است . دستکش و عینک نیز از دیگر ابزار محافظت در برابر آفتاب به شمار می روند.

یونانی ها که علاقه خاصی به زیتون دارند ، برای اولین بار درصدد بودند که با استفاده از روغن زیتون ، پوست خود را در برابر خطرات نورآفتاب محافظت کنند ، که البته این روش چندان هم موثر نبوده است. در واقع نه تنها روغن زیتون ، بلکه کلیه روغن های گیاهی نمی توانند جایگزینی مناسبی برای ضدآفتابها باشند. نخستین ضدآفتاب موثر ، توسط فرانس گرایتر (شیمیدان) در سال 1938 ساخته شد. اما ضدآفتابی که بطور گسترده مورد استفاده قرار گرفت در 1944 توسط  بنجامین گرین (خلبان و سپس داروساز)  در بحبوحه جنگ جهانی دوم ساخته شد. این محصول ، قرمز رنگ ، چسبنده و ناخوشایند بود.

خود ارزیابی بهداشت آفتابی

در برابر آفتاب تا چه اندازه ، به بهداشت پوست خود توجه دارید؟ با نگاه به جدول زیر یک خود ارزیابی ساده داشته باشید. برای بهداشت آفتابی دو گروه از فعالیت ها لازم است :

1- بهداشت با استفاده از ضدآفتاب :مهم ترین پرتوهای آسیب زای خورشید، در دو گروه فرابنفش -UVA) A) و فرابنفش - UVB) B ) تفکیک می شود. پرتوهای B ، بیشتر به لایه های سطحی پوست آسیب می رسانند ولی پرتوهای A ، نفوذ بیشتری دارند و به لایه های عمیق پوست نیز آسیب می رسانند. برخی ضدآفتاب ها فقط در برابر پرتوهای B توان حفاظتی دارند اما برخی دیگر در برابر پرتوهای A و B توان حفاظت دارند که آنها را ضدآفتاب وسیع الطیف (آفتاب ستیز گسترده) نیز می نامند.

2- بهداشت با به کارگیری روش های مکمل : مانند پرهیز از بیرون رفتن در زمان شدت نور آفتاب ، استفاده از کلاه ، عینک و ...

ساختار محصولی ضدآفتاب ها

محافظت در برابر آفتاب دو مکانیزم کلی دارد :
1- مکانیزم های فیزیکی : به زبان ساده می توان گفت مکانیزم فیزیکی مثل این می ماند که شما به کمک وسیله ای نور خورشید را از خود دور کنید. در ساخت و تولید ضدآفتاب ها نیز میتوان از موادی استفاده کرد که نور خورشید را بازتاب دهند و مانع اصابت نور خورشید به پوست انسان شوند. معروفترین مواد فیزیکی در ساخت ضدآفتابها اکسید روی و دی اکسید تیتانیوم می باشد.
2- مکانیزم های غیر فیزیکی : مکانیزم های غیر فیزیکی با فرایند جذب ، از آسیب رسانی نور فرابنفش به پوست جلوگیری می کنند، مانند پارا آمینو بنزوئیک اسید.

توان آفتاب ستیزی

یکی از مسائل مهم در مورد در ضدآفتاب ها این است که در مقابل کدام پرتوها و به چه اندازه توان حفاظت از پوست را دارا هستند. در این زمینه روشها و شاخص های متعددی وجود دارد.

- SPF : معروفترین شاخص ، ضریب حفاظتی در برابر آفتاب یا به اختصار SPF نام دارد، که نشان دهنده نسبت میزان تششع لازم اشعه فرابنفش نوع ب برای ایجاد آفتاب سوختگی در زمان استفاده از ضدآفتاب به میزان تشعشع فرابنفش نوع B برای ایجاد همان آفتاب سوختگی بدون استفاده از ضدآفتاب است. بنابراین می توان گفت این شاخص آفتاب ستیزی نوع B می باشد. افتخار معرفی این شاخص به فرانس گرایترتعلق دارد.

- PPD : روش اندازه گیری میزان حفاظت در برابر اشعه فرابنفش A می باشد و اولین بار در ژاپن ابداع شده است. این شاخص آفتاب ستیزی نوع A می باشد.

- سیستم رتبه بندی ستاره ای : در انگلستان و ایرلند به کار گرفته می شود و نسبت حفاظتی اشعه فرابنفش A  به اشعه فرابنفش B را می سنجد.

نکات کاربردی در بهداشت آفتابی و استفاده از ضدآفتاب ها

- رژیم آفتابی : بین ساعات 10 تا 4 معمولا شدیدترین تابش نور آفتاب را شاهد هستیم در این زمانها از آفتاب جدا دوری کنید.

- تناسب : ضدآفتاب را متناسب و مناسب پوست خود انتخاب کنید. مثلا اگر پوست چرب دارید از ضدآفتاب های  فاقد چربی و غیر جوش زا استفاده کنید.

- کامل بودن : از ضدآفتاب هایی استفاده کنید که توان آفتاب ستیزی ( در برابر UVA ,UVB) گسترده داشته باشند.

- دوره استفاده مجدد : ضدآفتاب ها معمولا هر 3 الی  4 ساعت باید تجدید استفاده شوند.

- زمان و مکان : در دریا و کوهستان که شدت آفتاب بیشتر است یا پوست زمان طولانی تر در برابر آفتاب قرار دارد ، دقت بیشتری در استفاده از  ضدآفتاب داشته باشید. دوره استفاده مجدد در این حالت کوتاه تر خواهد شد.

- شدت فعالیت ها : شدت فعالیت ها و تعریق نیاز به استفاده مجدد از ضدآفتاب را تشدید می کند.

- میزان مصرف : از صرفه جویی بیهوده در استفاده از ضدآفتاب بپرهیزید. ضدآفتاب باید با ضخامت مناسب روی پوست پخش شود.

- توجه به  SPF: برداشت درستی از این شاخص داشته باشید. به جدول زیر دقت کنید:

- پکیج ضدآفتابی: استفاده از کلاه لبه دار ، عینک آفتابی در کنار استفاده موثر از کرم های ضدآفتاب می تواند حفاظت تقریبا 100 درصدی از پوست پدیدآورد.

- توجه به سن: ضدآفتاب ها در همه سنین باید استفاده شوند. در مورد کودکان از ضدآفتاب ها با SPF پایین استفاده شود و از ضدآفتاب فیزیکی استفاده شود.

- فاصله زمانی: حدود ۲۰ دقیقه تا ۳۰ دقیقه قبل از اینکه در معرض آفتاب قرار بگیرید، باید کرم‌ ضدآفتاب را روی پوست بمالید.

- توجه به حساسیت ها : بعضي از ضدآفتاب‌ها داراي مواد معطر، رنگي، نگهدارنده يا ديگر اجزايي هستند که ممکن است براي بعضي‌ افراد حساسيت پوستي ايجاد کند.

- تفاوت نور و دما: بالای بودن درجه حرارت و دیده شدن خورشید در آسمان تنها دلیل وجود پرتوهای آسیب زا نیست حتی در دمای پایین و هوای ابری نیز این پرتوها وجود دارند.

دکتر محمدرضا شاهینی،مدرس دانشگاه – مجله پزشکی مادر