اِدِم اصطلاح پزشکی تورم و بزرگ شدن و واکنش عمومی بدن به جراحات یا التهاب است. اِدِم ممکن است در ناحیه کوچکی از بدن رخ داده و یا کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. داروها، عفونت، حاملگی و بسیاری از مشکلات پزشکی می‌توانند منجر به اِدِم گردند.
اِدِم منجر به "نشت کردن" رگ‌های کوچک بدن و درنتیجه آزاد شدن مایع به بافت‌های اطراف میگردد. مایع زیادی، جمع شده و منجر به تورم بافت میگردد.
علل رخداد اِدِم
ادم واکنش عادی بدن به التهاب یا جراحت است؛ برای مثال، زانوئی که پیچ‌خورده، نیش زنبور یا عفونت پوستی منجر به اِدِم در ناحیه آسیب‌دیده می‌گردند. در برخی موارد، همانند عفونت، این حالت می‌تواند مفید باشد چراکه مایع اضافه شده از رگ‌های خونی باعث ورود بیشتر گلبول‌های سفید به ناحیه بیمار میگردد.
همچنین ممکن است بر اثر بیماریها یا برهم خوردن تعادل بین مایعات معمول موجود خون، اِدِم ایجاد شود. برخی دلایل رخداد اِدِم شامل موارد زیر می‌گردند:
پائین بودن آلبومین (Hypoalbuminemia): آلبومین و دیگر پروتئین‌های موجود در خون همانند اسفنج‌هائی عمل می‌کنند که مایعات را داخل رگ‌ها نگه می‌دارند. پائین بودن آلبومین منجر به ابتلا به اِدِم میگردد، اما معمولاً تنها علت نیست.
واکنش آلرژیک: اِدِم یکی از عوارض معمول واکنش‌های آلرژیک است. در واکنش به بروز آلرژی، بدن به رگ‌های خونی اطراف اجازه می‌دهد تا مایعاتی را در ناحیه آسیب‌دیده آزاد کنند.
انسداد مایعات: اگر خروج مایع در بخشی از بدن مسدود شود، مایعات جمع می‌‌شوند. وجود یک لخته خونی در یکی از رگ‌های عمقی پا ، می‌تواند منجر به رخدادن اِدِم در پا گردد. غدهای که منجر به مسدود شدن جریان خون یا لنف شده نیز باعث ابتلا به اِدِم در ناحیه مذکور خواهد شد.
بیماری‌های جدی: سوختگی، عفونت‌های مرگ‌بار، یا دیگر بیماری‌های جدی و خطرناک می‌توانند منجر به واکنش‌هایی در بدن گردند که باعث نشتی مایعات در سرتاسر بافت‌های بدن و نهایتاً اِدِمی گسترده در تمام نقاط بدن می‌شود.
اِدِم و مشکلات قلبی ( نقص تراکمی قلب): زمانی‌که قلب ضعیف شده و با کارائی کمتری خون را پمپ می‌کند، مایعات به مرور زمان جمع شده، منجر به اِدِم در پاها می‌گردند. اگر تجمع مایعات به سرعت رخ دهد، ممکن است در ریه‌ها نیز مایع جمع شود (اِدِمی ریوی).
اِدِم و بیماری کبد: بیماری شدید کبدی (سیروزیس Cirrhosis) منجر به افزایش حفظ مایعات میگردد. همچنین، سیروزیس باعث پائین آمدن سطح آلبومین و دیگر پروتئین‌های داخل خون می‌شود. مایعات به داخل شکم وارد شده، نتیجه ابتلا به بیماری ، اسسیتز Ascites ( شناخته شده با عنوان استسقاء) است و این بیماری می‌تواند اِدِم در پا را نیز ایجاد کند.
اِدِم و بیماری کلیه: یکی از بیماری‌های کلیوی به نام سندروم نفروتیک (Nephrotic) منجر به اِدِمی شدید پا و گاهی اوقات اِدِم در سرتاسر بدن (آناسارکا Anasarca) میگردد.
اِدِم و بارداری: رشد جنین در طول بارداری منجر به افزایش حجم و فشار خون میگردد که نتیجه شایع بودن اِدِمی پا در زمان بارداری است. با این وجود، برخی عوارض شدید حاملگی همانند تشکیل لخته‌های خون (ترومبوز) در رگ‌های عمیق و تشنج بارداری نیز می‌توانند باعث اِدِم گردند.
اِدِمی مغزی (ورم در مغز): تورم مغز می‌تواند به دلیلضربه به سر، پائین بودن سدیم خون، ارتفاع زیاد، تومور مغزی یا انسداد تخلیه مایعات (هیدرو سفالوس Hydrocephalus) رخ دهد. سردرد، گیجی، از هوش رفتن و کما از علائم اِدِمی مغزی هستند.
داروها و اِدِم: داروهای زیادی شامل موارد زیر، می‌توانند منجر به رخدادن اِدِم گردند:
- NSAIDs (ایبوپروفن Ibuprofen، ناپروکسن Naproxen)
- مسدودکننده‌های کانالی کلسیم
- کورتیکواستروئیدها ( پردنیزون Prednisone، متیل‌پردنیزولونMethyl Prednisolone )
- پارامیپرکسول Pramiprexole
در بیشتر مواقع این داروها یا منجر به اِدِم نشده و یا اِدِمی پای خفیف ایجاد می‌کنند.
عوارض اِدِم
عوارض اِدِم به میزان مایع و بخش‌های صدمه دیده بدن بستگی دارد.
اِدِمی حاصل از عفونت یا التهاب در بخش‌های کوچک بدن (همانند نیش پشه) ممکن است هیچ عوارضی نداشته باشد. از طرف دیگر، واکنش حساسیتی شدید در بخشی از بدن (همانند نیش زنبور) می‌تواند منجر به اِدِم در سرتاسر بدن گردد. در این حالت، ناراحتی پوستی، درد و محدود شدن حرکت از عوارض اِدِم هستند.
حساسیت‌های غذائی می‌توانند منجر به اِدِم در زبان و گلو شوند که در صورت ایجاد اختلال در تنفس ممکن است مرگ‌بار باشد.
اِدِمی پا به هر دلیلی، منجر به احساس سنگینی در پا و ایجاد ناراحتی حین راه رفتن می‌شود. به طور مثال در اِدِم و ناراحتی قلبی، ممکن است هر کدام از پاها 2 تا 5 کیلوگرم سنگین‌تر احساس شوند. اِدِمی شدید در پاها می‌تواند درحرکت خون اختلال ایجاد کرده، منجر به زخم و جراحت پوست گردد.
اِدِمی ریوی منجر به مشکلات تنفسی و درنتیجه پائین آمدن سطح اکسیژن خون می‌شود. برخی افراد مبتلا به اِدِمی ریوی ممکن است سرفه‌های شدید خلط‌دار را تجربه کنند.
درمان اِدِم
غالباً درمان اِدِم، به معنای درمان علت نهفته آن است. برای مثال در واکنش‌های آلرژیکی که منجر به اِدِم می‌گردند، می‌توان از آنتی‌هیستامین‌ها و کروتیکواستروئیدها برای درمان استفاده نمود.
اِدِمی حاصل از انسداد تخلیه مایعات را گاهی می‌توان با از بین بردن عامل مانع، درمان نمود:
- لخته خونی درون پا را می‌توان با رقیق‌کننده‌های خون درمان کرد، بدین ترتیب لخته به مرور از بین می‌رود؛ با بهبود تخلیه مایع، به تدریج اِدِمی پا از بین می‌رود.
- غدهای که رگ خونی یا جریان لنف را متوقف کرده است را می‌توان با دارو کوچک کرده یا با جراحی، شیمی‌درمانی یا لیزردرمانی برداشت.
اِدِمی پا مرتبط با نقص تراکمی قلب یا بیماری کبدی را می‌توان با داروهای ادرارآور ("قرص آب") همانند فروسمید Furosemide (لازیکس Lasix ) درمان کرد. زمانی که میزان ادرار افزایش می‌یابد، مایع بیشتری از پاها به داخل خون تخلیه می‌شود. داشتن رژیم غذائی کم نمک نیز به کاهش ادما، در بیماری قلبی یا کبدی کمک می‌کند.
گروه ترجمه مجله پزشکی مادر، نازنین جعفری
منبع: webmd.com