تشنج نوعی آشفتگی و اختلال الکتریکی در سلول های عصبی بخشی از مغز یا تمام مغز است که سبب می شود این سلول ها به تخلیه غیر طبیعی ، کنترل نشده و تکرار شونده بار الکتریکی خود بپردازند. تشنج در واقع بازتابی از این نوع تخلیه مفرط بار الکتریکی نرون ها است که می تواند به طور  موقت  باعث از بین رفتن هشیاری و فعالیت های حرکتی شود و به صورت فقدان حرکت و انقباض عضلانی ، اختلال رفتاری ، ادراکی ، حسی و خلقی ظاهر شود.تکرار بیش از دو مرتبه این حملات را صرع گویند.

علت بروز صرع

علت صرع روشن و مشخص نیست و حتی برخی افراد با وجود داشتن صرع ، قابل شناسایی نیستند. یعنی حملات صرع به گونه ای گذرا و یا خاص صورت می گیرد که خود فرد و یا اطرافیان وی نیز ، متوجه آنها نمی شوند. علل اصلی صرع را می توان به دو دلیل اولیه (ایدیو پاتیک) مربوط به مواقص ژنتیکی و تکاملی ، و ثانویه (اکتسابی) که به دنبال بیماریهای مغزی ، ضربه های دوره جنینی ، عفونت های زایمانی ، زایمان سخت  ، تب ، اختلالات متابولیکی هیپوکسی جنین هنگام تولد ، سکته مغزی ، مسمومیت با الکل و بیماری  های عروقی مغز که علت اصلی تشنج در سالخوردگان است ، تقسیم کرد.

علایم و نشانه های اصلی صرع

علایم بیماری در 75 درصد بیماران صرعی قبل از سن بیست سالگی مشاهده می شود. علامت اصلی صرع تشنجات مکرری است که با یا بدون پیش آگهی (Aura) اتفاق می افتد. البته نباید فراموش کرد که تشنج همواره دلیلی بر بیماری صرع نیست. علایم تشنج ممکن است از فردی به فرد دیگر  متفاوت باشد. مثلا ممکن است فرد کنترل عضلانی خود را از دست داده و به زمین بیفتد ، عضلات  منقبض شده یا دچار پرش یا تکان شوند ، چشم ها به سمت بالا رفته یا به یک سمت بچرخد یا مات زده شوند ، دهان کف کرده و چهره تیره شود. در هنگام صرع  گفتن حرف های بی ربط ، داشتن توهم در حواس پنج گانه ، مکیدن لب ها ، گاز گرفتن لبها یا زبان ، بی اختیاری ادرار، تنفس تند و صدادار ، گشادی مردمک های چشم ، تپش قلب ، کاهش یا از دست دادن هوشیاری نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

انواع تشنجات صرعی

1- صرع فراگیر یا صرع بزرگ که از سراسر مغز شروع شده و بر کل بدن تاثیر می گذارد. این تشنج با کاهش یا عدم هوشیاری همراه است.

2- صرع موضعی یا منطقه ای یا صرع کوچک که از ناحیه مشخصی از مغز شروع شده و بر بخشی از بدن تاثیر می گذارد. مثلا یکی از انگشت های دست دچار لرزش می شود. در این نوع تشنج هوشیاری از بین نمی رود مگر اینکه صرع موضعی بصورت مرکب یا کمپلکس (Complex) در آید. البته ممکن است طعم ها ، بوها یا تصاویر و اصوات نامهمولی را فرد تجربه و یا به صورت غیرقابل فهم صحبت کند یا دچار سرگیجه شود.

هر کدام از این صرع ها به طبقه بندی های کوچکتری نیز تقسیم میشوند :

تشنج عمومی

1- تشنج تونیک کلونیک

2- تشنج تونیک

3- تشنج ابسنس یا پتیت مال

4- تشنج آتونیک

5- تشنج کلونیک

تشنج موضعی

1- تشنج موضعی ساده با علایم حرکتی ، حسی یا عصبی و یا هر سه

2- تشنج موضعی مرکب با علایم شناختی ، عاطفی ، روانی یا حسی حرکتی

3- تشنج موضعی که به طور ٍانوی به تشنج عمومی تبدیل می شود.

عوارض تشنج

معمولا حملات تشنجی به تنهایی چندان خطرناک نیستند؛بلکه عوامل خطر هنگام تشنج در اثر ضربه احتمالی ، شکستگی استخوان ، آسپیراسیون و خطرات ناشی از افتادن ، غرق شدن یا خفگی در حمام رخ می دهند. در برخی از تشنج ها افزایش  یا کاهش ضربان قلب ، آپنه یا ایست قلبی خطر آفرین می باشد.

یکی از مهمترین عوارض تشنج ، طولانی شدن وضعیت تشنج است که منجر به ورم مغزی ، کاهش اکسیژن و ایست تنفسی می شود.

راه های تشخیص صرع

1- گرفتن شرح حال دقیق و معاینات بالینی
2- آزمایش خون
3- تصویربرداری دقیق مغزی مانند ،  SPECT ، MRI، و...
4- EEG

با وجود آنکه بیماری صرع از هزاران سال پیش شناخته شده است ، اما در زمان های قدیم به دلیل نبودن امکانات تشخیصی و ارویی مناسب به منظور درمان، اظهارنظرهای متفاوتی در مورد ماهیت آن می شده که اغلب آنها نادرست و گاهی بر پایه خرافات بوده است.

صرع که در لغت از پای درآمدن و افتادن معنا می دهد ، در طول تاریخ عناوین مختلف مانند ورود شیطان به بدن ، جن زدگی و ... داشته است و حتی پس از شناخت آن نیز داشتن بیماری صرع ، بیمار و خانواده او را دچار نگرانی و اضطراب می ساخت . در حال حاضر بیش از 50 میلیون بیمار صرعی در جهان وجود دارد؛ در ایران نیز بیشاز 800هزار نفر به این بیماری مبتلا هستند که با رشد تکنولوژی های تشخیصی و تولید داروهای مناسب ، امروزه بهبود جسمی ، روحی و اجتماعی این بیماران از آینده بهتری خبر می دهد.

روش های درمان

قبل از شروع درمان باید به عوامل متعددی از جمله علت بیماری، نوع صرع ، سن شروع ، شغل ، جنس ، خصوصیات روحی و وضع اقتصادی بیمار توجه کرد.

1- دارو درمانی به طور موثر می تواند تشنجات بسیاری از افراد مبتلا به صرع را کنترل کند. بر اساس آمارها 70درصد موارد با دارو کنترل شده ، 10 درصد پس از درمان ،شدت و تناوب حملات کاهش می یابد و تنها در 20درصد حملات با دارو قابل کنترل نیستند.

2- در صورت عدم کارایی لازم درمان دارویی و در مورد بیمارانی که صرع آنها ناشی از تومورهای داخل جمجمه ، آبسه مغزی و اختلالات عروقی است ، عمل جراحی به طور چشم گیری زندگی افراد مبتلا را به وضع طبیعی بر می گرداند.

3- قراردادن دستگاه محرک عصب واگ به نام V.N.S   و تاثیر آن بر قسمتهای مختلف مغز که البته در افراد بالغ و بزرگسال باعث کاهش و کنترل حملات می گردد.

4- رژیم درمانی ؛ رژیم کتوژنیک برای کودکان (استفاده بدن از چربی به جای کربوهیدراتها یا قند ، برای صرف انرژی ) و رژیم Modified  Atkins  برای بزرگسالان (استفاده از سبزیجات و پروتئین ها ). روزه داری نیز در کاهش صرع موثر است.

منبع: مرکز تحقیقات علوم اعصاب شفا- بیمارستان خاتم الانبیا
مجله پزشکی مادر