خیلی اوقات در زمانی كه پای صحبت مراجعانم مینشینم، با والدینی روبرو میشوم كه از نوجوانان خود و تغییرات عمیقی كه كردهاند شكایت دارند. خیلی اوقات هم با نوجوانانی مشاوره میكنم كه تحمل پدر و مادر یا خواهر و برادرهایشان برایشان سخت شده است. بعضی مادرها به من میگویند باورشان نمیشود این نوجوان گستاخ كه در منزل دارند همان كوچولوی شیرین زبانی است كه چند سال پیش دلشان برایش غنج میرفته و نوجوان آنها هم به من میگوید دیگر والدینش، مانند گذشته او را دوست ندارند!
نمیتوان این واقعیت را نادیده گرفت كه درگیریهای والدین زمانه ما با نوجوانان، بیش از گذشته شده و از دلایل این افزایش میتوان به خطراتی اشاره كرد كه نسل جوان روزگار ما را بیش از همسالانشان در زمان والدین ما تهدید میكند، خطراتی كه برای پدر و مادرها نگران كننده است و میخواهند هر طور كه شده فرزندانشان را در مقابل آنها محافظت كنند، همان عواملی كه نوجوان را قبل از آن كه قدرت تشخیص كافی پیدا كند، در جهانی مملو از اطلاعات پرتاب میكند، آن هم اطلاعاتی كه برای او عجیب، جذاب، هیجانآور یا دردناكند و او نمیداند با آن همه چه باید بكند و چگونه باید در میان آن همه شگفتی، خود را بیابد و در كانال مورد نظر خود راهنمایی كند.
اما آیا میتوانیم دست و پای نوجوانمان را ببندیم و او را در منزل حبس كنیم و از دنیای اطلاعات ایزوله نماییم؟ البته كه نه. در عوض باید تا جایی كه میتوانیم ذهن آنها را راهبرد كنیم. یعنی خوب، بد، درست و غلط را بدون سوگیری و بیشتر با منطق و عقلانیت برایش باز كنیم و قدرت تحلیل و تفكر خود او را بالا ببریم. این كار با پرسیدن سوالات موثر، مشورت خواهی و مطالعه كتب و مطالب سودمند انجام میشود.
ویژگیهای نوجوانان
برای داشتن رفتار درست و صحیح با نوجوان و درك او، باید با ویژگیهای نوجوان بیشتر آشنا شد. بعضی از این ویژگیها عبارتند از:
كم حوصلگی
اكثر نوجوانان نسبت به انجام كارهایی كه مورد پسند و علاقه والدین است، بی حوصلهاند و كشش و علاقهای نسبت به آن ندارند، چه نسبت به معاشرتها و تفریحات آنها و چه نسبت به كارها و مسؤولیتها. با توجه به این ویژگیها تنها زمانی میتوانید نوجوان را با خود همراه كنید كه حس هیجان خواهی او را تحریك كرده باشید یا او را به كارهایی بگمارید كه به آن علاقه درونی داشته باشد.
گروه همسالان و دوستان
متاسفانه نوجوانان، دوستان خود را باهوشتر از پدر و مادرشان به شمار میآورند! در نتیجه حرف شنوی بیشتری نسبت به دوستان خود دارند و احتمال عمل كردن به حرفی كه همسالان به آنها میگویند، بیش از همان حرفی است كه از والدین شنیده میشود.
این ویژگی باعث میشود كه نظارت والدین بر افرادی كه نوجوانشان با آنها تمایل به دوستی پیدا میكند، بیشتر شود. توجه داشته باشید كه اغلب، فرزندان ما هیچگونه آموزشی برای انتخاب دوست دریافت نمیكنند و به دلیل جذابیتهای ظاهری و گفتاری همسالان جذب میشوند، در حالیكه آموزش انتخاب دوست باید از كودكی به آنها داده شود تا مهارت لازم را تا رسیدن به نوجوانی كسب كرده باشند.
كم حرف شدن!
آن كودكی كه در بچگی دور و بر شما بالا و پایین میپرید و پر حرفی میكرد، ناگهان به نوجوانی كمحرف كه به سوالات شما در یكی دو كلمه و به شكل كاملا فشرده پاسخ میدهد و دیگر رازهایش را با شما در میان نمیگذارد تبدیل میشود.
در این زمینه به او پافشاری و اصرار نكنید چون با اصرار شما او باز هم بیشتر در خود فرو خواهد رفت. او را آزاد بگذارید تا هرزمان میل داشت با شما گفتگو كند.
مصرف بی رویه
متاسفانه نوجوانان اكثرا درباره صرفهجویی و اسراف چیزی نمیدانند و بدون توجه به وضعیت اقتصادی خانواده، پول خرج میكنند و گاه توقعات زیاده از حد دارند. حتما لازم است در شرایط عادی (نه زمانی كه توقعات مالی خود را ابراز میكند)، درباره محدودیت خرج كردن پول با توجه به شرایط اقتصادیتان با او صحبت كنید.
مستقل شدن
نوجوانان دوست دارند مانند بزرگترها با آنها رفتار شود و كسی آنها را كودك فرض نكند. دوست دارند هزینههای او را به صورت ماهیانه یا هفتگی در اختیارش قرار دهید و در كارها به جای دستور دادن با آنها مشورت نمایید. چون نوجوانان از نظر هوشی در سطح بالایی قرار دارند، مشورت با آنها برای خودتان هم قابل توجه است. همچنین نوجوان دوست دارد در بسیاری از موارد تنها باشد و حریم شخصی داشته باشد، دیگر تمایل ندارد در هر موقعیتی با شما به مهمانی و دید و بازدید بیاید كه این هم در سن او رفتاری طبیعی تلقی میشود.
با نوجوانان چه كنیم؟
به رغم همه توضیحاتی كه درباره ویژگیهای نوجوانان داده شد، اما ظاهر نوجوانمان كه دیگر بالغ و بزرگ شده نباید ما را گول بزند. او از نظر احساسی كاملا لطیف است و هنوز نیاز به در آغوش گرفتن و ابراز محبت دارد و نباید عاطفه را از او دریغ كرد.
منتها باید ابراز عاطفه متناسب با سن و شرایط او باشد. برای افزایش مسؤولیت پذیری و راهبرد ذهن نوجوانان نیز راهكارهایی وجود دارد كه برخی از آنها را مختصراً برایتان توضیح میدهیم.
پاسخ سوالات او را به طور كامل و حاضر و آماده ندهید. كمك كنید قسمتهایی از پاسخ را خود او كشف كند تا ذهنش پویاتر شده و قدرت تشخیص او بیشتر شود.
همچنین وقتی مسؤولیتی را به نوجوانتان میسپارید، مطمئن شوید كه صورت مسأله به طور دقیق و روشن برای او تفهیم شده باشد و از بیان جملات كلی و چند پهلو پرهیز كنید. ضمنا در تفویض مسؤولیت، از راهنماییهای غیرمستقیم استفاده كنید.
در همكاری با او هرگز در نقش ناظر، مداخله كننده یا ایرادگیر ظاهر نشوید، بلكه با تمام وجود كار كنید و اجازه دهید كار را عملا از شما یاد بگیرد. اگر كار را كامل انجام نداد او را تحقیر ننمایید، اما تمجید دروغ هم نكنید و نواقص كار را بدون سختگیری یا توهین به او یادآور شوید.
اگر نوجوانتان در حین انجام كار شكست خورد، دلایل شكست را بدون تغییر لحن و بدون سرزنش برایش مشخص كنید و با كمك او راهكارهای غلبه بر شكست را پیدا كنید. ضمنا در صورت اصرار به انجام كاری، با راهنمایی اجازه دهید نتیجه افكار و اعمال خود را تجربه كند، مگر این كه از پیش معلوم باشد چنین كاری خطرناك، بسیار حیاتی و جبران ناپذیر است، در این صورت با اقتدار جلوی او بایستید.
تا جایی كه میتوانید از دادن مسؤولیتهای ساده و سطحی كه نیاز به تفكر انتزاعی و استدلال ندارد، خودداری كنید. این قبیل مسؤولیتها مناسب كودك است نه نوجوان. در دادن مسؤولیت، هدف را مشخص كنید و متناسب با آن، زمان تقریبی انجام كار را نیز با كمك خود او تعیین نمایید تا زمان او به بطالت نگذرد و تصویری حقیقی از مسؤولیت به دست آورده باشد.
خط قرمزهای رابطه با نوجوان !
در مواجهه با نوجوانان كارهایی هست كه والدین به اشتباه مرتكب میشوند و ما در اینجا به عنوان خط قرمز از آنها یاد میكنیم. این كارها نتیجه دلخواه و مطلوب ما را ندارند و اكثرا به برقراری رابطه مناسب با نوجوانمان ضربه میزنند. زمانی كه فرزندان ما رشد میكنند، لازم است برخی رفتارهای ما نیز رشد كنند و متناسب با شرایط تغییر جهت دهند. در اینجا به برخی از این كارها اشاره میكنیم:
خندیدن ممنوع!
هرگز به نوجوانتان با به كار بردن عبارات تمسخرآمیزی كه درباره ظاهر یا عملكرد اوست نخندید و او را مسخره نكنید. همین طور، از یادآوری وقایع نامطلوب دوران كودكی او، خصوصا در میان جمع خودداری كنید. به او نگویید خپل یا گامبو یا دست و پا چلفتی یا ...، برای این قبیل شوخیها حداقل تا بیست سالگی او صبر كنید!
مرغ همسایه غاز نیست! مقایسه نكنید
هر كس توانمندی و ویژگی خود را دارد. این كه فلان دوست تو با ادب یا حرف شنو یا زرنگ یا ... است، هیچ كمكی به نوجوان نمیكند، جز این كه رابطه او را با شما تیره و تار خواهد كرد.
امان از عیب جویی!
هر وقت احساس كردید كه نوجوانتان رفتار نادرستی دارد، به طور غیر مستقیم این رفتار را به او بفهمانید. جا دارد كه در كنار انتقاد از رفتارهای او، به نكات و ویژگیهای مثبت او نیز اشاره داشته باشید تا بیان انتقاد تبدیل به یك محاكمه آزار دهنده نشود و نوجوان بتواند ارزیابی مناسبی از خود داشته باشد.
آخرین و شاید مهمترین نكتهای كه باید به والدین و خصوصا به مادرها گوشزد كنم، این است كه در جریان تربیت و رسیدگی به نوجوانتان هرگز خود را قربانی و فدا نكنید.
به نیازهای خود، به رشد و پیشرفت و یادگیری خود، به استراحت و شادی و آرامش خود و كلا به خود و علایق خود هم توجه داشته باشید و اهمیت دهید. تنها به این صورت است كه میتوانید الگوی خوبی برای نوجوان و كلا برای فرزندان خود باشید و اعتماد به نفس را در آنها ریشهدار كرده و كمك كنید خود را دوست داشته باشند و فردا مادر یا پدر خوبی باشند.
ركسانا خوشابی- كارشناس ارشد مشاوره
مجله پزشکی مادر