تغذیه با شیر مادر

شیرمادر بهترین غذا برای نوزاد وشیرخواراست بطوری که هیچ غذا و آشامیدنی دیگری نمی تواند جانشین آن شود. این مطلب درآیات و احادیث نیز آمده است چنانچه درسوره بقره بر تغذیه شیرخوار با شیرمادر تا 2 سال کامل تاکید گردیده است.

مهمترین مزایای تغذیه با شیر مادر

- تغذیه با شیرمادر باعث ایجاد رابطه عاطفی وصمیمی میان مادر و شیرخوار میشود و تماس نزدیک این دو بلافاصله پس از زایمان به استحکام این رابطه کمک می نماید .
- اگرتماس زودرس بین مادر و شیرخوار بلافاصله پس از زایمان برقرار شود ،شیرخوارکمتر گریه میکند و رشد و نموسریعتری خواهد داشت .
- آغوز (کلستروم یا ماک ) شیری است که پستانها در روزهای اول پس اززایمان تولید می کنند که غلیظ و زردرنگ و یا متمایل به رنگ آبی است و مقدار آن نیز کم می باشد .
- شیرآغوز بسیار مفید است .هم موادمغذی مهمی دارد و هم کودک را در برابر بیماریها مقاوم میکند .
- ترکیب شیر مادر ازهنگام تولد تا پایان شیرخواری به تناسب نیاز کودک تغییر میکند بنابراین شیرخوار از مطمئن ترین تغذیه بهره مند میگردد.
- ترکیب شیرمادر در ابتدای شیرخوردن دارای آب بیشتر و چربی کمتر ودرانتهای شیرخوردن دارای چربی بیشتر است به طوریکه در ابتدا تشنگی شیرخوار و در انتها گرسنگی او برطرف میشود . بنابراین در هر تغذیه شیرخوار ،تخلیه کامل هر پستان لازم است.
- کودکان شیرمادر خوار تکامل شخصیت اجتماعی بهتری داشته و از ضریب هوشی بالاتری برخودار میشوند .

- شیرمادر تا پایان 6 ماهگی برای تغذیه شیرخوارکافی است وتمام نیازهای او را تامین میکند و به هیچ چیزدیگری ازجمله آب نیاز نمی باشد (حتی درهوای گرم )
- درصورتیکه کودک دچار اختلال رشد گردید با مشاوره کارکنان بهداشتی درمانی از پایان 4 ماهگی تغذیه تکمیلی او بایستی شروع گردد.

وضعیت صحیح شیردهی

- مادر به هنگام شیردادن باید کاملاً آزاد و آسوده وهیچگونه فشار و اضطرابی نداشته باشد،بگونه ای که شیرخوار به راحتی شیربنوشد .
- شیرخوار دربین بازوان مادر باید طوری قرار گیرد که صورتش مقابل پستان مادر باشد تا مجبور نشود که سرش را بچرخاند .
- سرو بدن شیرخوار در یک امتداد باشد بطوری که اگرخطی از بدن کودک و قسمت فوقانی بازوری او بکشیم باید از میان گوشهایش بگذرد و شیرخوار راحت بوده و حالت کشیدگی یا پیچ خوردگی نداشته باشد .

وقتی طرز بغل گرفتن و پستان به دهان گذاشتن صحیح باشد مراحل زیر به خوبی قابل مشاهده است :
 بدن نوزاد روبروی مادر و درتماس نزدیک با مادر است .
 سر و بدنش در یک امتداد قرار دارند .
 صورتش روبروی پستان مادر و چانه اش به پستان چسبیده است.
 لب تحتانی او کامل بطرف خارج برگشته و قسمت کمی از هاله پستان در بالای لب فوقانی او مشاهده میشود.
 میکدنها کند ولی عمیق است .
 صدای قورت دادن شیر بخوبی شنیده میشود.

نوزاد وقتی احساس رضایت و کفایت شیر کرد،خودش پستان را رها می کند. برای خارج کردن پستان از دهان شیرخوار مادر باید با وارد کردن انگشت کوچک خود به دهان شیرخوار پستان را ازدهان او خارج کند .

تماس پوستی مادر و شیرخوار در طول شیردهی از اهمیت خاصی برخودار است .
اگر در روزهای اول پس از زایمان ،نشستن برای مادر سخت باشد میتواند در حالت خوابیده به نوزاد خود شیربدهد .
بهتراست مادر قبل از شیردهی دستهای خود را با آب و صابون بشوید اما روزانه فقط یکبار شستن پستانها با آب کافی است و نباید از صابون استفاده شود .

استفاده از بطری و پستانک در تغذیه کودک منجر به کاهش شیرمادر ،صف بندی نامرتب دندانهای کودک و افزایش احتمال بروز مشکلات دهانی دراو میشود.
اگر مادربه هر دلیل نتواند شیرخوار خود را از پستانش تغذیه کند میتواند شیرخود را با دست یا شیر دوش درظرف غیر شیشه ای دردار بدوشد و این شیررا با فنجان به شیرخوار بدهد .

روشهای دوشیدن شیرمادر

الف : دوشیدن شیر با دست
شست را بالای پستان و انگشت اشاره زیر آن و روی لبۀ هالۀ پستان قرار گیرد که حدود 5/1 سانتیمتر از نوک پستان فاصله داشته باشد .پستان به طرف داخل قفسۀ سینه برده شود و سپس به کمک شست و انگشتان به طرف جلو آورده شده و به قسمت لبه های پستان فشار وارد شود تا شیر به راحتی خارج شود .

ب : دوشیدن شیر به روش بطری گرم
اگر پستان دردناک باشد استفاده از این روش مناسبتر است
1- یک بطری تمیز به قطر دهانۀ 4 سانتیمتر و حجم حدود CC 700 انتخاب ، مقداری آب داغ در بطری ریخته و پس از چند دقیقه آب آن را خالی کنید سپس دهانۀ بطری را سرد کرده و روی نوک و هاله پستان بگذارید ، بطوریکه در تماس با ناحیه هاله یا قسمت قهوه ای رنگ سینه باشد .

2- بطری ثابت نگه داشته شود تا در طول چند دقیقه که به مرور سرد میشود مثل یک مکنده نو ک پستان را به داخل خود کشیده و باعث جاری شدن شیر شود .

ج : استفاده از پمپ شیردوش ( دستی یا برقی)
در صورت تمایل یا عدم موفقیت دو روش قبلی می توان پمپ شیردوش را از داروخانه تهیه نمود و با توجه به راهنمای مربوطه مورد استفاده قرار داد .

روش تغذیه شیرخوار با فنجان:
1. شیرخوار را درحالت عمودی یا نیمه عمودی در بغل بنشانید .
2. فنجان کوچک شیررا روی لب پایین شیرخوار نگه دارید.فنجان را کچ کنید تا شیر با لب شیرخوار تماس حاصل کند. بایستی فنجان به آرامی روی لب تحتانی قرار گیرد و لبه های فنجان به قسمت خارجی لب بالایی تماس یابد.
3. شیرخوار هوشیار شده دهان و چشمها را می گشاید نوزاد با وزن کمتراز 2500 گرم شیررا با زبانش می نوشد شیرخوار رسیده یا بزرگترشیر را با مکیدن و یا جرعه جرعه می نوشد ودراین حالت مقداری از شیرهم از اطراف دهانش می ریزد .
4. شیر را درون دهان شیرخوار نریزید.نگه داشتن فنجان را ادامه دهید تا شیرخوار شیر را مصرف کند. شیرمادر را میتوان در خارج از یخچال به مدت 6 تا 8 ساعت ( درحرارت 20 درجه ) و در داخل یخچال تا 48 ساعت درظرف درب دار غیرشیشه ای سالم نگه داشت .

نوک پستان صاف و فرورفته 
نوک پستان بعضی از مادران در زمان بارداری صاف یا فرورفته می باشد که در زمان زایمان بهترمیشود به مادر باید کمک کرد تا شیرخوارش بتواند به اندازه کافی بخشی از نسج پستان (هاله قهوه ای ) را دردهان بگیرد .
درصورت لزوم میتوان شیررا دوشید و تا زمانی که شیرخواربتواند خوب بمکد آن را با فنجان به او خوراند.
گاهی اوقات روشهای ساده ای کمک به بیرون کشیدن نوک پستان می نماید.مثل مکیدن توسط کودک بزرگتر و یا کشیدن نوک پستان با سرنگ پلاستیکی به این ترتیب که سوزن را از سرنگ جدا کرده ،همین قسمت سرنگ را قطع و پیستون را از سرنگ خارج کرده سر و ته می کنیم و درآن قرار میدهیم. قسمت انتهایی سرنگ را بر روی پستان گذاشته و پیستون را بیرون می کشیم تا حالت خلأ و کشیدگی نوک پستان ایجاد گردد.

چرا نوک پستان زخم می شود؟
شایعترین علت زخم نوک پستان در آغوش گرفتن و میکدن شیرخوار در وضعیت نادرست است چون شیرخوار به قدر کافی از هالۀ پستان را در دهان قرار نداده و تنها نوک پستان را می مکد .
بنابراین شیردهی دردناک می شود و مادر به دفعات کمتر و برای مدت کوتاهتر به کودک شیر می دهد. 
وقتی کودک فقط نوک پستان را می مکد به اندازۀ کافی شیر به دست نمی آورد بنابراین تولید شیر هم کاهش مییابد .

پیشگیری از زخم نوک پستان
چنانچه مادر موقع شیردادن درد داشته باشد باید وضعیت در آغوش گرفتن و چگونگی مکیدن شیرخوارش کنترل شود .
اگر وضعیت شیرخوردن کودک صحیح نیست ،آن را تصحیح کنید در بیشتر مواقع درد قطع می شود .

نکات زیرا به خاطر بسپارید :
- در هر شیردهی منتظر بمانید تا کودک خودش پستان را رها کند.

- اگر مادر به هر دلیلی مجبور است کودک را از پستان جدا کند باید انگشتش را به آهستگی در دهان قرار دهد تا نوک پستان را رها کند.

- لازم نیست طول مدت شیردهی محدود شود .

-  لازم نیست که شیردهی را متوقف کنیم . یا به پستان استراحت بدهید.

-  احتیاجی نیست از کرم و پماد و لوسیون استفاده کنید به دلیل اینکه این مواد باعث تحریک پوست پستان میشود.

-  پستانهایتان را بیش از یکبار در روز نشویید . از صابون استفاده نکنید و حوله را به پستان نمالید.

- لازم نیست که پستانها قبل وبعد از هر بار شیردادن شسته شوند .شست و شوی زیاد چربی طبیعی پوست را از بین می برد و احتمال ایجاد زخم را بیشتر می کند.

- باید مکرر به کودک شیر بدهید و یا شیرتان را بدوشید تا جریان شیردهی خوب صورت گیرد بعد از شیردادن مقدار کمی از شیرتان را دوشیده و با انگشت به نوک وهاله پستان بمالید. این کار به بهبود زخم کمک میکند.

- اگر زخم بیشتر از یک هفته به طول انجامید کودک خود را از نظر برفک دهان کنترل کنید.

احتقان ( تورم و پرخونی پستانها)

تشخیص: هر دو پستان دردناک سفت و قرمز و براق هستند جریان شیر خوب نیست .اگر نوک پستان دچار کشیدگی شده باشد برای شیرخوار مشکل است که مقدار کافی از نسج پستان را در دهان بگیرد .

درمان : درصورت امکان شیرخوار مکرر تغذیه شود.
 اگر تغذیه مشکل است ،شیررا دوشیده و درفنجان به شیرخوار بخورانند تا پستان نرمتر شود.
 کمپرس گرم ویا دوش آبگرم قبل از شیردهی به جریان یافتن شیرکمک میکند .
 اگر ورم شدید است کمپرس آب سرد بعد ازشیر دادن باعث کاهش آن و کم شدن درد میشود .

علل احتقان پستان

پرخونی پستان که یک پدیده طبیعی در چند روز اول بعد اززایمان است .
فراوانی شیر 
تأخیر در شروع شیردهی 
خوب نگرفتن پستان
عدم تخلیه مکرر شیر
شیردهی برحسب ساعت
محدود کردن زمان شیردهی 

پیشگیری از احتقان

شروع تغذیه بلافاصله بعد از زایمان .
اطمینان از اینکه وضعیت شیردهی صحیح است .
عدم محدویت زمان ودفعات تغذیه با شیر مادر .

درمان احتقان پستان

دفعات شیردهی را زیاد کنید .
اگر شیرخوار می تواند بمکد او را به طور صحیح در آغوش گرفته و مکرر شیر بدهید .
اگر شیرخوار قادر به مکیدن نیست شیر را دوشیده با فنجان یا قاشق به شیرخوار بخورانید .
درهر زمان که احساس کردید پستانها پر شده اند شیر بدهید.
در احتقان پستان چون جریان شیر کافی نیست قبل از شیردادن موارد زیرا انجام دهید :
کمپرس آبگرم یا دوش آبگرم .
ماساژ گردن و پشت .
ماساژ ملایم پستانها .
تحریک پوست و نوک پستان .
استراحت مادر .
قبل از شیردهی با حولۀ گرم اطراف پستانها را بپوشانید و یا از بالای پستانها آبگرم بریزید و سپس آنرا با حولۀ تمیزی خشک کنید آنگاه مقداری ازشیر را بدوشید .
بعد ازتغذیه شیرخوار برای کاهش ورم پستانها کمپرس سرد بر روی پستانها قرار دهید .
 

ماستیت ( عفونت پستان )

تشخیص : یک منطقه گرم ،متورم و دردناک درقسمتی از یک پستان ، تب و حال عمومی بد مادر

درمان : تغذیه مکرر شیرخوار حتی با پستان مبتلا
 دوشیدن شیر اگر ضرورت داشته باشد .
 استفاده از کمپرس گرم و ضد درد برای تسکین درد .
 استراحت مطلق تا زمانی که حال عمومی مادر بهترشود .
 استفاده از آنتی بیوتیک مناسب به مدت 10 روز تحت نظر پزشک .

دکتر محمد شمس اردکانی، متخصص زنان،زایمان و نازایی