از آغازین لحظه ی حرکت هر انسانی در وادی حیات، سلامتی جسم و جان، قدرت بدنی، وسعت‌اندیشه، شور، نشاط و ... به منظور دستیابی به تکامل و نیل به کمال وقتی میسر خواهد شد که فرد به طور مداوم و در تمام دوران زندگی از یک تغذیه ی متعادل، متناسب، متنوع و پاکیزه برخوردار شده باشد.
به خصوص در ایام سفر که غذای روح نیز فراهم می شود، توجه به سلامتی جسم و تامین نیاز میلیاردها سلول بدن نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. لذا در راستای دستیابی به این اهداف، توجه شما رهروان عشق، صفا و صمیمیت را به چند موضوع ساده معطوف می داریم.
آب سالم از حیاتی ترین نیازها می باشد
بعد از اکسیژن جهت ادامه ی زندگی، آب از جمله اساسی ترین و اجتناب ناپذیرترین ملزومات زندگی تلقی می گردد. ولی متاسفانه دسترسی به آب سالم و گوارا و دور از آلودگی، در مسیر حرکت و حتی در محل اقامت، همواره امکان پذیر نیست.
آب ناسالم ممکن است بیماری های ویروسی مثل هپاتیت A و E، فلج‌اطفال، اسهال‌های ناشی از روتاویروس‌ها یا ویروس های روده ای( که به‌خصوص در نوزادان و کودکان امکان انتقال بیماری‌های مختلف از طریق آب آلوده بسیار بالا می باشد)، یا بیماری های باکتریایی مثل تب تیفوئید، اسهال خونی باسیلی، اسهال ناشی از ECOLI و حتی وبا ، و یا تک یاخته‌هایی مثل آمیب، ژیاردیا و انگل‌هایی مثل کرم قلابدار، کیست هیداتیک، کرم کدو و کرم نواری را به مصرف کنندگان بی احتیاط و ناآگاه منتقل سازد.
علاوه بر آلودگی‌های فوق الذکر، اغلب آب‌های قابل دسترس در مسیر حرکت، ممکن است حاوی مواد سمی و شیمیایی ناشی از زباله‌های صنعتی و کشاورزی باشند. موادی مانند سیانیدها، انواع فلزات سنگین از جمله سرب، کادمیوم، جیوه، عوامل نیتروژنی، مواد بی رنگ کننده ی سولفیدها، آمونیاک، زیست‌کش‌های آلی و ده‌ها موارد دیگر نیز هستند که برای مصرف کنندگان بسیار زیانبار و بیماری زا می باشند.
برای جلوگیری از هر گونه بیماری، همراه بردن آب سالم و گوارا جهت نوشیدن یا برای شست و شو در مسیر سفر توصیه می گردد. قرار دادن آب سالم در بطری های آب معدنی و یا خرید آب‌های معدنی و فریز کردن آن، این امکان را فراهم می سازد که در تمام طول سفر با ذوب تدریجی آنها آب آشامیدنی خنک، سالم و دلچسب در اختیار افراد خانواده به خصوص برای بچه‌ها فراهم شود یا با استفاده از فلاکس می توانند آب جوشیده ی لازم را جهت تهیه ی چای در طول سفر به همراه داشته و از چای تمیز و پاکیزه برای رفع خستگی و تمدد اعصاب استفاده نمایند.
در ضمن در طول اقامت در محل مورد نظرتان اگر نسبت به عدم آلودگی کامل آب مصرفی شک دارید، بهتر است آب مورد احتیاج تان را جوشانیده و بعد از خنک شدن مصرف فرمایید یا از قرص‌های پرکلرین جهت ضدعفونی کردن آب شرب خود استفاده فرمایید. در صورت مشکوک بودن آب به آلودگی‌های شیمیایی، حتماً از مصرف آب خود داری نموده و آب معدنی خریداری فرمایید.
صرف غذا در غذاخوری‌های بین راه
- اگر در رستوران‌های بین راه ناچار به تغذیه می باشید، توجه کنید که آب مورد مصرف آنها از چه منبعی می باشد. اگر از آب چاه یا آب چشمه برای پخت و پز و شست وشو استفاده می شود، احتمال آلودگی چنین آب‌هایی بسیار بالا است، لذا از میل کردن سالادهای تهیه شده از کاهو و کلم و خیار و گوجه فرنگی با سس مایونز یا سس های خامه ای جدا خودداری نمایید.
- نوشیدن آب یخ قرار داد شده در پارچ‌های پلاستیکی یا فلزی ممکن است بیماری زا باشد، به خصوص برای کودکان خردسال به هیچ وجه توصیه نمی شود. حتی نوشابه‌های درب بسته ای که در حوضچه‌ها نگهداری می شوند، ممکن است به صورت ثانویه، آلودگی پیدا کرده باشند.
- از میل کردن غذاهای حاوی سس و خورش‌های گوشت، مرغ و خوراک ماهی خودداری کنید؛ به خصوص اگر ادویه ی فراوان به این قبیل خوراکی‌ها افزوده شده باشد تا بدین ترتیب تغییر رنگ، طعم و فساد آنها معلوم نشود، زیرا در چنین محیط‌هایی امکان آلودگی و کهنگی مواد خام اولیه بسیار بالا بوده و علاوه بر عدم رعایت بهداشت فردی و محیطی، امکان نگهداری مواد پخته شده در محیط های نامناسب (با برودت یا حرارت ناکافی) وجود دارد که به طور تصاعدی با مجذور زمان، گستردگی آلودگی‌های اولیه را به شدت افزایش می دهد.
- از میل کردن کباب کوبیده، همبرگر و به طور کلی فرآورده‌های حاوی گوشت چرخ کرده که ناخالصی فراوان دارند، پرهیز نمایید، چرا که بسیار فساد پذیر بوده و امکان کهنگی و آلودگی آنها بسیار بالا می باشد. علاوه بر آن به دلیل نرسیدن حرارت لازم در زمان پخت به قسمتهای داخلی و مرکز چنین غذاهایی، آلودگی‌های اولیه و ثانویه از بین نمی روند و به راحتی با مصرف چنین موادی انواع کیست‌ها، تخم انگل‌ها، میکروارگانیسم‌ها و سموم آنها به بدن مصرف کنندگان منتقل می شود.
- به تمیز بودن کارد، چنگال، بشقاب و به طور کلی ظروف سرو غذا و به خصوص لیوان‌ها توجه فرمایید. اگر آثار چربی یا باقیمانده‌ی مواد غذایی در آنها مشاهده نمودید، احتمال آلودگی آنها بسیار زیاد است. لذا قبل از استفاده، آنها را با آب جوش و شوینده‌های مناسب بشویید.
- برای اطمینان از تمیزی و پاک بودن لیوان‌ها، علاوه بر مسائلی که در قبل گفته شد، اگر آنها را در مقابل روشنایی قرار دهید، به احتمال زیاد جای انگشتان و لب‌هایی که قبل از شما به آن خورده، ملاحظه خواهید کرد و یا لکه‌های فراوان دیگری که مشاهده می شود، دلیل دیگری بر عدم رعایت بهداشت در این محل می باشد.
در مورد لیوانهای یک بار مصرف نیز زیاد مطمئن نباشید که شما اولین نفر استفاده کننده از آنها هستید! لذا توصیه می‌شود که بعد از استفاده ی لیوان یک بار مصرف، حتماً آن را مچاله کرده یا پاره نمایید. در ضمن اغلب لیوانهای یک بار مصرف، به علت ترکیبات خاصی که دارند، برای مواد غذایی و نوشیدنی‌های داغ مناسب نمی باشند.
- استفاده از صابون‌های قرار داده شده در دست شویی‌های مراکز عمومی نه تنها عامل رفع آلودگی نمی‌باشد، بلکه خود وسیله ی انتقال انواع قارچ‌ها، ویروس‌ها و میکروب‌ها هستند و بهتر است در چنین محیط‌هایی از صابون مایع تمیز و مطمئن استفاه شود، یا به همراه بردن صابون‌های کاغذی یا معمولی بسیار مفید خواهد بود.
- به علت تراکم کار و ازدحام مسافران در چنین محل‌هایی و عدم دسترسی کافی به آب گرم، پاکیزه و شوینده‌های مناسب، امکان تمیز بودن وسایل به کار برده شده جهت طبخ، نگهداری و سرو کردن بسیار بعید و دور از ذهن است و اگر به تمیزی ظاهری پیشخوان اکتفا می کنید، بهتر است چند لحظه به دستمالی که با آن محل فرآوری و سرو غذاهای مختلف مرتباً تمیز می شود، توجه کنید که چگونه خونآبه‌ها و ترشحات مواد اولیه یا فرآوری شده، جذب این کهنه پارچه‌ها شده و به تمام قسمت‌ها انتقال داده می شود.
در ضمن دستها و زیر ناخن‌های فرد ارائه کننده ی غذاها نیز از منابع آلودگی‌های گسترده به حساب می آید.
چه باید کرد؟
قبول داشته باشید که هیچ ماده‌ی خوراکی سالم‌تر، گواراتر و مناسب‌تر از مواد تهیه شده در منزل توسط کدبانوی هر خانواده ای نمی باشد، چرا که توسط فرد مطمئن و از مواد اولیه ی تازه و تمیز تهیه و فراهم می گردد. لذا همراه بردن غذاهای مناسب خانگی برای بین راه، از ابتلای شما و فرزندان تان به مسمومیتهای غذایی خفیف و شدید جلوگیری خواهد کرد.
از جمله بهترین مواد خوراکی و وسایل برای طول سفر شامل مواد ذیل می‌باشد:
ساندویچ‌های خانگی تهیه شده از نان، پنیر، گوجه فرنگی و خیار، یا نان، کره، تخم مرغ آب پز و سفت شده خیار شور و گوجه فرنگی، یا کوکوی سیب زمینی، کتلت‌های خانگی و شامی‌های تهیه شده در منزل و یا به همراه داشتن مقداری
عسل یا مربا ، مقداری گردو و چند عدد لیوان و بشقاب یک بار مصرف، سبزیجات، میوه‌های شسته و ضدعفونی شده و تنقلاتی همچون نخودچی، کشمش، انجیر، بادام، گردو، پسته، خرما و فلاکس آب جوشیده جهت تهیه ی چای شما را کاملاً راضی خواهد نمود. به‌خصوص اگر خردسالی دارید که به نوشیدن شیر عادت دارد و خود شما نیز میل دارید از شیر گرم و گوارا استفاده کنید، یک جعبه شیر خشک همراه فلاکس آب جوشیده این مشکل را به راحتی برطرف می سازد.
توصیه‌های قابل توجه در شهر محل اقامت
از نوشیدن شیرهای محلی و غیرقابل اطمینان، پنیر محلی و پاستوریزه نشده، بستنی‌های سنتی، سرشیر و خامه‌های باز خود داری نمایید.
بسیاری از بیماری‌ها و مسمومیتهای غذایی از همین طریق اتفاق می‌افتند، چون فلور میکروبی که به طور طبیعی در بدن افراد وجود دارد، در محیطهای مختلف با یکدیگر متفاوت می باشد. لذا عامل سردرگمی سیستم ایمنی بدن و عکس‌العمل کُند آن جهت دفاع و مبارزه با عوامل بیماری زای جدید می‌شود.
با رعایت بهداشت به تدریج بدن خودتان را آماده ی دفاع نموده و بی‌محابا و به مقدار زیاد مواد غذایی نامطمئن را مصرف نکنید، به خصوص سالادهای خام و مواد غذایی سس دار و پُر ادویه که تغییر طعم غذاها را می پوشاند، کمتر مصرف کنید.
در ضمن سبزیجات و میوه‌های محلی را که به صورت خام مصرف می شوند، با قید احتیاط به برنامه ی غذایی روزانه ی خود اضافه کنید و بهتر است از سالادهای تهیه شده از انواع سبزیجات پخته با آب لیموی تازه و روغن زیتون استفاده نمایید.
مجدداً یاد‌آوری می شود از مصرف غذا در محل‌های پرازدحام و شلوغ خودداری کنید، چرا که در چنین شرایط پُر استرسی امکانات لازم حتی برای هتل‌ها و غذاخوری‌های درجه ی یک نیز جهت رعایت کلیه ی شرایط بهداشتی مهیا نمی باشد.
اگر در منزل دوست و فامیل اقامت ندارید، بهتر است به جای استفاده از غذاهای مراکز عمومی، از غذاها و مواد مناسب که امکان تهیه ی آنها به آسانی فراهم می باشد، نیاز خود و خانواده را برطرف کنید.
بالاخره در نظر داشته باشید، ایام تعطیلات و دستیابی به هوای پاک و تمیز فرصت مناسبی می باشد که شما دور از استرس‌های شغلی و کاری، تمدد اعصاب نموده و ریه‌های خودتان را مملو از هوای تمیز و پُر اکسیژن کنید و با افزایش فعالیت و تحرک بدنی، چربی‌های ذخیره شده را آب کرده و سموم انباشته شده در بدنتان را با عدم صرف مواد غذایی سنگین و پرچرب از خود دور نمایید.
بیماری یا مسمومیت شدید غذایی خودتان یا یکی از اعضای خانواده، علاوه بر دلهره و نگرانی، رنج، عذاب و به هدر رفتن ایام تعطیلات، هزینه‌های گزافی را نیز بر اقتصاد خانواده تحمیل می کند و حلاوت دیدار عزیزان و اقامت در محل مورد علاقه تان را به کامتان تلخ خواهد نمود.لذا احتیاط و پیشگیری، شرط عقل می باشد.
دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری- متخصص تغذیه
