روش استنشاقی (انتونوکس)، زایمان طبیعی بدون درد

درد زایمان یکی از دردهای طاقت فرسایی است که زنان در طول عمر خود تجربه می کنند. درد زایمان، می تواند عوارض نامطلوب متعددی بر روند زایمان، وضعیت مادر و جنین بر جای بگذارد. تسکین درد ار بخش های اصلی علم مامایی است. شناخت روش های ارزان و بی خطری که نیازمند نیروهای تخصصی نباشد ضروری است. با توجه به عوارض سزارین که یک عمل جراحی بزرگ است، در صورت آگاهی دادن به مادران در مورد کاهش درد زایمان و ترس ناشی از آن، می توان میزان سزارین های غیر ضروری را به نحوه مطلوبی کاهش داد. امروزه شیوه ها و داروهای بسیاری وجود دارد که باعث برطرف شدن یا کاهش شدت درد زایمان می شود.  يکی از شیوه های تسکين درد زايمان، استفاده از گاز انتونوکس ( مخلوط نیتروس اکسید 50% و اکسیژن50%) است که به عنوان روشی ایمن و مطمئن با اثر بخشی بالا می باشد. با توجه به مطالعات بعمل آمده مصرف گاز انتونوکس هیچ اثر سویی بر روی مادر و جنین ندارد. انتونوکس به دلیل تاثیر سریع، کوتاه بودن عمر دارو به طوری که اثر آن بلافاصله بعد از استنشاق گاز از بین می رود، بی خطر بودن برای مادر و جنین، ارزان بودن و خود تجویزی بودن آن توسط مادر، یکی از پر مصرف ترین روش ها در کشورهای اروپایی می باشد. دکتر تانستال برای زایمان بیش از هزاران نوزاد در سراسر دنیا از گاز انتونوکس به منظور تسکین درد مادران استفاده نمود و و عوارض جانبی خاصی در مادران و نوزادان گزارش نداد. (1)

مطالعات بسیاری در ایران در خصوص روش استنشاقی (انتونوکس) زایمان طبیعی بدون درد صورت گرفته است.

زهرا قدسی و دکتر فریار حاکم زاده در مقاله ایی تحت عنوان "تجارب مادران از زایمان بدون درد با گاز انتونوکس در زنان مراجعه کننده به بیمارستان تامین اجتماعی شهر همدان سال 1388" به این نتیجه دریافتند که با توجه به تجربه مثبت مادران از زایمان بدون درد با انتونوکس، استفاده از این روش با هدف کاهش درد زایمان و کاهش میزان سزارین های انتخابی توصیه شده و بررسی این نوع بی حسی در مراکز دیگر، در نمونه های بزرگ تر و هم چنین مقایسه آن با دیگر روش های بیدردی پیشنهاد می شود. (2)

در بررسی دکتر شایسته پراشی و همکارانش در مقاله "مقایسه اثر انتونوکس با اکسیژن در کاهش درد و سیر زایمان" دریافتند انتونوکس درد زایمان را کاهش می دهد و طول لیبر  را کاهش می دهد. انتونوکس گازی بدون اثر بر روی انقباضات رحمی است و باعث هیپرترمی بدخیم نمی شود. عوارض جانبی آن مثل تهوع، استفراغ و سرگیجه است. سه اصل مهم تسکین درد مامایی عبارتند از سادگی، بی خطر بودن و حفظ هموستاز جنینی که در همه موارد استفاده از روش های تسکین درد، باید مورد توجه قرار گیرد. انتونوکس به این سه دلیل عمده یکی از پرمصرف ترین روش ها، در کشورهای اروپایی می باشد. این سه دلیل عبارتند از: تاثیر سریع، کوتاه بودن نیمه عمر دارو، به طوری که اثر آن بلافاصله بعد از قطع استنشاق گاز از بین می رود، عدم نیاز به دستگاه ها و تجهیزات پیچیده و گران قیمت و نیز عدم نیاز به کارکنان متخصص و نهایتا استفاده راحت مادر. بنا به دلایل مذکور بیش از 70% زنان انگلیسی و حدود 80% زنان فنلاندی برای تسکین درد زایمان از انتونوکس استفاده می کنند. (3،7،8)

هاجر پاشا و همکاران مطالعه ایی به منظور بررسی بیدردی زایمانی با گاز انتونوکس در سال 90 انجام دادند. این مطالعه کارآزمایی بالینی بر روی 68 زن باردار در مرحله فعال زایمانی در بیمارستان یحیی نژاد بابل انجام شد. اکثریت زنان باردار (8/91%) مصرف کننده گاز انتونوکس، دچار کاهش دردهای زایمانی در سطح متوسط (9/43%) شدند و نسبت به آن راضی (98%) بودند. 49% مصرف کنندگان گاز، تجربیات خوب و عالی را توصیف نمودند. 9/80% بیان نمودند که این روش بیدردی را در اینده تقاضا خواهند نمود. میزان رنجش از عوارض مربوط به گاز در اکثریت موارد خفیف بود (63%). انتظاراتاکثریت زنان باردار در گروه مداخله (قبل از دریافت گاز) و کنترل نسبت به گاز انتونوکس جهت بیداری زایمان، ضعیف بود (9/40%، 3/65%). درصد انتظارات مثبت پس از دریافت گاز افزایش یافت. نتایج مطالعه نشان داد که مصرف گاز انتونوکس سبب کاهش مناسب دردهای زایمانی، کسب انتطارات و تجربیات مطلوب و افزایش رضایتمندی مادر می گردد. (4)

تهمینه صالحیان و همکاران به بررسی تاثیر گاز انتونوکس بر شدت درد لیبر و سرانجام زایمان بر روی 100 زنان نخست زا به بیمارستان ایران ایرانشهر در سال 1388 پرداخته اند. نمونه گیری به روش تصادفی ساده انجام و نمونه ها به دو گروه (50 نفره) مورد و کنترل تقسیم شدند. یافته ها نشان داد که میانگین شدت درد در گروه مورد بطور معنا داری کمتر از گروه کنترل می باشد. با توجه به یافته هایی چون کاهش میزان درد زایمان، افزایش میزان رضایت از زایمان در گروه مورد و همچنین عدم تاثیر استنشاق انتونوکس بر طول فاز فعال و مرحله دوم زایمان، آپگار نوزاد و میزان خون ریزی بعد از زایمان، شاید بتوان به منظور دست یابی به یک روش ایمن، ساده، بی خطر و قابل اجرا در زایشگاه های کشور، جهت تسکین درد زایمان از انتونوکس، بهره گرفت. (5)

به طور کلی انتونوکس گازی بی خطر و ایمن می باشد. در کمتر از 1% موارد کاهش هوشیاری مختصری روی می دهد. خطر هیپوکسی (کاهش اکسیژن خون) برای مادر وجود ندارد. موجب شلی رحم یا طولانی شدن زایمان نمی شود. اثری روی سیستم قلبی – عروقی ندارد. انتونوکس علیرغم تئوری هیپوکسی انتشاری اثری روی اکسیژناسیون جنین و نوزاد ندارد و موجب کاهش فعالیت تنفسی و مغزی نوزاد نمی شود. خشکی دهان، سرگیجه، خواب آلودگی، بی حسی، سستی و بی حالی از اثرات موقتی مربوط به انتونوکس می باشد ولی بعد از قطع استفاده از گاز پس از چند ثانیه این حالت برطرف می گردد. (6)

سایر مسکن­ ها و مخدرهای مورد استفاده در زایمان

 - باربیتورات­ها

استفاده از این مسکن در فاز نهفته زایمانی که درد وجود ندارد موثر خواهد بود ولی برای مادر و جنین عوارض قلبی و عروقی به دنبال خواهد داشت.

- پرومتازین

پرومتازین در کاهش درد و اضطراب بسیار مفید می­باشد ولی دیگر مشتقات آن به دلیل اثر بلوک کنندگی آلفاآدرنرژیک و ایجاد هیپوتانسون کمتر استفاده می شود.

- نیزودیازپینها

 (دیازپام، لورازپام، میدازولام) همگی در تسکین درد زایمان به کار می­روند ولی در دوزهای بالاتر باعث خواب آلودگی و اختلال در تغذیه نوزاد خواهد شد.

- مپریدین

پتیدین و دمورول نامهای دیگر این مسکن می­باشند یکی از شایع ترین مخدرهایی است که برای درد زایمان استفاده می شود طول اثر آن 3تا 4ساعت می­باشد و اثرات جانبی این دارو روی نوزاد بسته به دوز آن و فاصله تجویز تا تولد نوزاد میباشد.

- فنتانیل

به سرعت ازجفت عبور کرده و کاهش مختصری در ضربان قلب جنین ایجاد می­کند شایع ترین اثر پس از تزریق فنتانیل خارش می­باشد .

- مورفین

به خاطر شروع اثر کند و حساسیت بیشتر مراکز تنفسی امروزه از آن در دردهای زایمانی استفاده نمی­شود.

- فالبوفین

به سرعت از جفت عبور کرده و باعث ایجاد فرم سینوزوئیدال ضربان قلب جنین می­شود.

- بی حسی نخاعی

اگر سوزن اپیدورال از محوطه مخصوص تزریق این دارو رد شود، پس از بیرون آوردن لوله، مقداری مایع مغزی- نخاعی از محل ورود لوله به بیرون ترشح خواهد کرد. این مایع، نقش ضربه‌گیر و محافظت کننده را برای مغز دارد و خروج حتی مقدار اندکی از آن نیز می‌تواند منجر به بروز سردرد شدید شود. هماتوم اپیدورال عفونت اپیدورال مننژیت، بروز آبسه همگی از موارد دیگر آسیب عصبی هستند . (1)

 

منابع

1)     سلماز معینی راد با همکاری حسن مولائی نجف آبادی – کتاب " آرام بخشی استنشاقی (نیتروس اکسید + اکسیژن) و انتونوکس – نشر تیموزاده نوین، 1393

2)     زهرا قدسی و دکتر فریار حاکم زاده "تجارب مادران از زایمان بدون درد با گاز انتونوکس در زنان مراجعه کننده به بیمارستان تامین اجتماعی شهر همدان" - سال 1388

3)     دکتر شایسته پراشی و همکارانش در مقاله "مقایسه اثر انتونوکس با اکسیژن در کاهش درد و سیر زایمان"

4)     هاجر پاشا و همکاران "بررسی بیدردی زایمانی با گاز انتونوکس"  - سال 90

5)     تهمینه صالحیان و همکاران "بررسی تاثیر گاز انتونوکس بر شدت درد لیبر و سرانجام زایمان بر روی 100 زنان نخست زا به بیمارستان ایران ایرانشهر" -  سال 1388

6)     دکتر عموشاهی  با همکاری دکتر مژگان صفایی مقدم - کتاب " زایمان طبیعی بدون درد"  - انتشارات نقش نگین

7)   Rosen Rosen MA. Nitrous oxide for relief of labor pain: a systematic review. Am J Obstet Gynecol.  2002; 186(5 Suppl Nature): S110-26. 

8)   Wee M. Analgesia in labour: inhalational and parenteral. Anaesthesia Intensive Care2003; 5(7):233-4.

ترجمه و تالیف: عاطفه رادزاد